Tema: Paxta ha’m g’alle islep shigariw biznes reje haqqinda

Qaraqalpaqstan awil xojalig‘i ham agrotexnologiyalar instituti
Zooinjeneriya fakulteti


Tema: Paxta ha’m g’alle islep shigariw biznes reje haqqinda

1-kurs Marketing(awil xojaligi'i)talim bagdari studenti

Isledi: Kaliev Jamshid

Kirisiw

Jaqin kungeshe (10 - 15 jıl aldın ) awil xojaliq tarawinde Uzbekiston Respublikas qiyinshiliq dáwirin basdan keshirip atırǵan edi, yaǵnıy islep shıǵarıw kuvvatlari eskirib baratırǵanlıǵı sebepli islep chikarish koleminiń keskin azayıwı hám sharbashılıq, qusshılıq, balıkchilik hám palshılıq ónimlerine bulgan talaptıń artpaqtası nátiyjesi bazar teń salmaqlılıqınıń aynıwı kuzatilayotgan edi. Mıywe, palız eginleri, palız ónimleri qurıtılǵan júzim, alma shaptalı hám ǵoza resurslarınan okilona paydalanıw, olar menen birinshi náwbette ishki bazardı tuldirish, mámleketimizdiń kayta islew kárxanaları mútájliklerin támiyinlew, sonıń menen birge ónimlerdi kiripke jetkiziwdi puqta tashkil etiw maksadida Ministrler Maxamasining kator karorlari kabul kilingan bulib, buǵan 17. 07. 2007 jıldaǵı «Mıywe-palız eginleri, palız ónimleri hám ǵoza resurslarınan okilona paydalanıw ilajları tugrisida»gi 145 - sanlı qararı mısal kilib keltiriw múmkin.
Mustakillik jıllarında mámleketimiz kishlok xujaligida ámelge asırılǵan keń mikyosli iktisodiy isloxotlar agrar tarawda túpkilikli ózgerislerge alıp keldi. Bárinen burın, paxta jalǵızxokimligi barxam taptı, agrar islep chikarishni shólkemlestiriwdiń ózbek xalkining mentalitetiga uyqas hám jaxonning ilgor tájiriybesine tiykarlanǵan formaları - dexkon hám fermer xujaliklari tashkil etildi. Mekemelik boshkaruv sisteması jónge salıw etilip, ornına bazar usılları nátiyjeni ámelde qollanıw etila baslandı. Bul bolsa óz gezeginde kayta isleytuǵın tarmaqlardı kishlok xujaligi sheki onimsi menen, xalıqtı bolsa ozik-ovkat ónimleri menen tula támiyinlewge tiykar jarattı. Sonıń menen birge, kishlok xujaligi kirip boyınsha xam jetekshi tarawlardan birine aylandı. Eń tiykarǵısı kiska múddette mámlekettiń ozik-ovkat qawipsizligine erisildi. Uzbekiston Respublikası Prezidentiniń 2008 jıl 20 oktyabr degi “Ozikovkat eginleri egiletuǵın maydanlardı optimallastırıw hám olardı jetistiriwdi kupaytirish ilajları tugrisida”gi Pármanı usı processni taǵı dawam ettiriwdi názerde tutadı. Oǵan qaray paxta jetiwtiriletuǵın maydanlar kiskartirilib, boshokli dán eginleri maydanın kariyb 50 mıń gektarǵa, sonıń menen birge, mıywe-palız eginleri, maylı ósimlikler hám boshka ozik-ovkat eginleri maydanın jáne de keńeytiw kuzda tutıladı. Demografik processler xamda jer-suw resursları takchilligi jáne de quramalılasıp baratırǵan bir dáwirde, paydador egin maydanları quramınıń bazar munasábetleri talaplarınan kelip chikib ózgertiliwi palız eginleri, kartoshka ónimleri mikdorining kupayishi menen bir katorda, dán hám dukkakli usimliklar, palız eginleri, palız, mıywe hám ǵoza ónimleriniń túrleri xamda assortimenti keńeyiwine tiykar bulib xızmet kildi. Jurtımız ásirler dawamında ozik-ovkat ónimleri menen nainki ózin ózi tula bokib kelgen, bálki kushnilarimizga olardı kirip xam kilib kelgen. Lekin koloniya dáwirinde Uzbekiston sobik basqarıw princpı jeńil hám tukimachilik sanaatın arzan hám sapalı paxta shiyki zatı menen támiyinleytuǵın bazaǵa aylantırildi. Sol sebepli, jurtımızǵa ozik-ovkat ónimleriniń arnawlı bir kismi boshka respublikalardan alıp kelina baslandı. 2001 jılǵa kelip Uzbekiston taǵı dán kirip etiw dárejesine yeta aldı. Uzbekiston tashki sawda aylanbasınıń ulıwma kiripi koleminde ozikovkat ónimleriniń úlesi 1997 jılda tek 3, 2 protsentti shólkemlesken bulib, 2007 jılda ol 8, 5 procentke jetti. Hám kerisinshe, mámlekettiń ozik-ovkat importına kapustalılıq dárejesi kiskarishi kuzatilmokda. Yaǵnıy 1997 jılda ozik-ovkat ónimleri importı 12, 5 protsentti shólkemlesken bulsa, 2007 jılda usı kursatkich 7, 9 procentke tústi. Bunday nátiyjege nafakat mıywe, palız eginleri-palız, konserva sıyaqlı ónimlerdi keń kólemde islep chikarilishi esabine, bálki unnon, gusht hám boshka ónimler islep chikarish esabine xam erisildi. Mámleket agrar sektorı ertapishar hám kechpishar mıywe xamda palız eginleri, palız, yongok, pıste-badam sıyaqlı ónimlerdi islep chikarishda úlken saloxiyatga iye. Olar buyicha usınıslar ishki talaptan yukori bulib, kirip kolemin asırıw ushın kulay múmkinshilik jaratadı. Sol sebepli, kishlok xujaligi islep chikarishi natiyjeliligin asırıw maksadida dexkon hám fermer xujaliklari jetiwtirgen mıywe-palız eginleri ónimlerin satıp alıw, ishki hám tashki bazarǵa alıp chikish hám kayta islewde kumak beriwdi shólkemlestiriw maksadida fermerlerdiń agrofirma sıyaqlı qálegen awqamları taǵı kaytadan tashkil kilindi. Agrofirmalar shet el mámleketliklerge kishlok xujaligi ónimlerin kirip etiw kolemleriniń kupayishiga arnawlı bir ules kushishmokda. Mısalı, bir ǵana 2007 jıldıń ózinde ámeldegi 195 agrofirmaning 64 tasi jıl dawamında 6 mıń tonnaǵa yakin ónim kirip etiwge eristi. Ayrıqsha atap ótiw kerekki, Uzbekiston nafakat xujaliklararo hám agrosanoat kooperatsiyaları esabine ozik-ovkat qawipsizligin támiyinlamokda, bálki ol Xamdustlik mámleketleri ozik-ovkat bazarına xam óziniń múnásip ulessin kushib kelmokda. Xukumatimiz agrar tarawdıń barkaror rawajlanıwı ushın úlken kumak berip kelmokda. Kishlok xujaligi ónimleri islep chikaruvchilarni mámleket tárepinen kullab-kuvvatlanishi óz ishine kuyidagi tiykarǵı yunalishlarni aladı: kishlok xujaligi islep chikarishini rawajlandırıwda jalǵız tártip degi islep chikaruvchilar axamiyatini kúsheytiw; olardıń xukuk hám minnetlemelerin ximoya etiw; dexkon hám fermer xujaliklariga nátiyjeli iskerlik aparıwları ushın ámeliy járdem beriw; kishi hám jeke biznestiń iktisodiy tiykarların bekkemlashda kullab-kuvvatlash; olardı xalıq turmıs tárizin asırıw hám iktisodiy usishning áhmiyetli faktorına aylandırıw ; tutınıw bazarların kishlok xujaligi ónimleri menen tuldirish hám kótere sawda sistemasın jáne de rawajlandırıw ; mámleket aymaqlarında import urnini bosuvchi ónimler kolemin kupaytirish hám kiripti mámleket tárepinen kullab-kuvvatlash. Juwmaq kilib aytatuǵın bulsak, jaxonda iktisodiy hám ozik-ovkat inkirozlari barǵan sayın chukurlashayotgan bir dáwirde mámleketimizde ozik-ovkat qawipsizligin támiyinlew ushın jetkilikli dárejede ilajlar ámelge asırilmokda. Bunday agrar siyasat mámleketimiz xalqı turmıs dárejesiniń asıwına xızmet kilayapti. Keyingi vaktda, bank-finans institutlarınıń, sugurta kompaniyaları, investitsion fondlar hám jamgarmalarning, boshka túrli kredit shólkemleriniń iktisodiyotning real sektorı kárxanaları menen xamkorlik etiwge bulgan kizikishi sezilerli dárejede kúsheyip barmokda. Áyne kúnlerde jaxon finanslıq inkirozini esapqa alıp banklerdiń iri korporativ klientler (barkarorligi finans bazarları operatsiyaları dinamikasına boglik bulmagan), real islep chikarish menen bánt kárxanalar hám istikbolli proektlerge kizikishi asqan bulib, naǵız ózinday ǵayrattı Uzbekiston xukumati xam kullab-kuvvatlamokda. Xukumatning kishlok xujaligini islox etiw hám rawajlandırıwǵa kat'iy kiriwgenligi, bogdorchilik hám mıywe - palız eginleri jetistiriw tarawiniń istikbollari hám kuzlanayotgan jobalardıń ámelge asıwın esapqa alıp bul proekt finanslıq jixatdan talay barkaror hám investitsiyalar ushın nátiyjeli deyiw múmkin. Usınıń sebepinen bul tarawda jumıs iskerligin baslap atırǵan isbilermen xukumatning solik hám boshka túrdegi jeńillikler menen tulakonli kullabkuvvatlashiga erisedi.
Keyingi vaktda, bank-finans institutlarınıń, sugurta kompaniyaları, investitsion fondlar hám jamgarmalarning, boshka túrli kredit shólkemleriniń iktisodiyotning real sektorı kárxanaları menen xamkorlik etiwge bulgan kizikishi sezilerli dárejede kúsheyip barmokda. Áyne kúnlerde jaxon finanslıq inkirozini esapqa alıp banklerdiń iri korporativ klientler (barkarorligi finans bazarları operatsiyaları dinamikasına boglik bulmagan), real islep chikarish menen bánt kárxanalar hám istikbolli proektlerge kizikishi asqan bulib, naǵız ózinday ǵayrattı Uzbekiston xukumati xam kullab-kuvvatlamokda. Respublika xukumati tárepinen kishloklarda islep chikarishni rawajlandırıwdı keń mikyosda kullab-kuvvatlash hám jeńillikli túrde kreditlash hám lizinglar orkali finanslıq támiynlew jumısları jedel ámelge asırilmokda. Sonday-aq bul processga xalkaro finans institutlarınıń xam qosılıwı tarawǵa bulgan itibardıń kúshli ekenliginen dárek bolıp tabıladı. Proektte tiykarınan kishlok xujaligi menen boglik islep chikarish hám boshka iskerlik túrlerin finanslıq támiynlew hám kayta finanslash názerde tutılǵan. Atap aytqanda kishlok xujaligi texnikaleri hám kishlok xujaligi, ozik-ovkat ónimlerin kayta islew úskenelerine investitsiyalar, kishlok xujaligi ónimlerin saklash hám kadoklash, agrotexnikalıq hám kishlok xujaligidagi boshka túrdegi xızmetler kursatish, dexkonchilik ónimler jetistiriw, qusshılıq ónimlerin satıw shaxobchalarini shólkemlestiriw hám boshka sol sıyaqlı uzok múddetli investitsion xızmetler finanslashtirilishi kuzda tutılǵan. Ǵayratkor dıyxan xujaligi bul proektsin Jomboy rayonı Polvonariq maxallasi aymaǵında dexkonchilik iskerligi Menen bir katorda, galla jetistiriw xamda arteziya qudug'ini ornatıw loyxasini shólkemlestiriw hám rawajlandırıw ushın 120 000 000 swm Bank kertidi qarjların sarıplanıwı názerde tutılǵan bulib, bul aqshalar galla jetistiriw ushın zárúr bulgan yerni suwǵarıw ushın artizan qudug'i qazıwǵa sarplanadı. Ornına bolsa rentabelligi yukori bulgan, tez koplanadigan, zamanagóy hám nátiyjeli biznes iskerligin shólkemlestiriw joybarlastırılǵan. Xukumatning kishlok xujaligini islox etiw hám rawajlandırıwǵa kat'iy kiriwgenligi, tarawdıń istikbollari hám kuzlanayotgan jobalardıń ámelge asıwın esapqa alıp bul proekt finanslıq jixatdan talay barkaror hám investitsiyalar ushın nátiyjeli deyiw múmkin. Usınıń sebepinen bul tarawda jumıs iskerligin baslap atırǵan isbilermen xukumatning solik hám boshka túrdegi jeńillikler menen tulakonli kullab-kuvvatlashiga erisedi.