Tema: O’zbekistannin’ ekonomikaliq geografiyaliq rayonlari ha’m iri ta’biiy ekonomikaliq regionlari

Tema: O’zbekistannin’ ekonomikaliq geografiyaliq rayonlari ha’m iri ta’biiy ekonomikaliq regionlari

Kirisiw 2
Ekonomikaliq rayonlastiriw regionlar rawajlaniwin basqariwdin’ a’hmiyetli formasi sipatinda 3
Respublikani ekonomikaliq rayonlastiriw 4
Juwmaq 14
Paydalanilg’an adebiyatlar 14

Kirisiw

Ekonomikaliq rayonlastiriw regionlar rawajlaniwin basqariwdin’ a’hmiyetli formasi sipatinda

Ekonomikalıq rayon (latınshada «rejio» region-ma’mleket, U’lke, wálayat ) — bul ma’mlekettin’ bir bólegi bolıp, onıń ishindegi barlıq ekonomikalıq ob’ektler tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan qánigelesken qandayda bir funkciyasın atqaradı. A.S.Soliev rayon ha’m aymaq, biraq aymaqtıń belgili bir uqsaslıqlarǵa iye bolǵan arnawlı bir bir bólegi bolıp tabıladı. Tábiiy geografiyada rayon túrli komponentlerdin’ kompleksi formasında payda bolǵan landshaft tipi, ekonomikalıq jáne social geografiyada bolsa ol aymaqlıq miynet bólistiriliwi nátiyjesinde qáliplesken, ekonomikalıq - social turmıstıń belgili taraw yamasa baǵdarlarına qánigelesken anıq aymaq bolıp tabıladı, dep tariypleydi (Soliev A. S., 2007). N.N. Kolosovskiyning pikrine qaraǵanda, rayonlastırıw teoriyasın rawajlantirip, onıń fundamental ahmiyetin, hár bir pánniń eń quramalı ta’repi onıń mazmun mánisin ańlatatuǵın túsinigin ashıp beriw bolıp tabıladı. Matematikada ma’selen, sanlar haqqındaǵı táliymat. Fizikada materiya hám energiya haqqındaǵı ta 'liymat, biologiyada kletka, geografiyada bolsa rayon haqqındaǵı táliymat bolıp tabıladı (Plisetskogo E. L., 2008). Rayonlastırıw ja’miyetti ekonomikalıq, social, siyasiy hám milliy tárepten rawajlandırıw maqsetinde ajratıladı hám ol jaǵdayda, álbette, ishki bir pútkillilik principi a’hmiyetli o rin tutadı. Ekonomikalıq rayonlastırıw – ma’mleket aymaqların ekonomikalıq rayonlarǵa ajıratıw bolıp tabıladı. Bul, óz gezeginde, regionlar ekonomikasın rawajlandırıwda basqarıwdıń a’hmiyetli bir quralı hám tiykarı esaplanadı. Rayonlard i ajıratıw quramalı, rayonlastırıwdıń ápiwayı hám quramalı formaları bar. Masalen, mámleket aymaǵın túrli geografiyalıq ta’riypler menen ataw (Orayliq, Batis, Arqa, Qubla, Arqa hám olardıń aralıqları Arqa-Batis, Arqa-Shig’is, Qubla-Batıs, Qubla-Shig’is ) yamasa bólek atawlar, yarım atawlar, anklav hám eksklav aymaqlardi tuwridan-tuwrı ekonomikalıq rayon maqaminda kóriw rayonlastırıwda onsha qıyın emes. Haqıyqıy rayonlastırıw bólek, rayonlar shegarasın anıqlaw bolsa ekonomikalıq ma’kandi onıń ishki du’zilisi (qurami ) ózgesheligi, óndiristiń qánigelesiwi hám sáwlelengenligi, kombinatsiyası, rayon payda etiwshi oraylardin’ bar ekenligin esapqa alǵan halda ajratıladı (Soliev A. S., 2007) Rayonlastırıw regionlıq, maqsetli programmalardi ámelge asırıwda, regionlıq siyasat máselelerinde, materiallıq islep shıǵarıw, janilg’i-energetika hám basqa tarawlarda mashqalalardi sheshiwde a’hmiyetli orin tutadı. Sonıń menen birge, rayonlastırıwda tómendegi rayon payda etiwshi faktorlarǵa, yaǵnıy rayon quramına kirgen aymaqlar ma’mleket milliy ekonomikasınıń bir bólegi retinde onı rawajlanıwında aktiv qatnasıwı, úlken miynet hám demografik potencialǵa iye bolıwı, bir pútkillilik principine amel etiwi, rayon payda etiwshi tarmaqlardin’ bar ekenligi, ekonomikanıń ba'zaviy tarmaqlarınıń rawajlanǵanlıǵı, transport hám basqa infrastruktura sistemasinin’ qálipleskenligi hám taǵı basqalarǵa ayriqsha itibar qaratıladı. Qaysidur, miynet bólistiriwindegi saldamlı ózgerisler, iri masshtab daǵı jańa paydalı qazilma kánleriniń tabılıwı hám jumısqa saliniwinda da basqa aymaqlıq jılısıwlar rayonlar shegarasınıń o 'zgeriwine yamasa onı qayta kórip shıǵıwǵa sebep bolıwı mu’mkin. Ma’selen, G 'uzor-Boysun-Qumqo'rg'on temir jolınıń qurılısı menen Surxondaryo hám Qashqadárya wálayatları Qubla ekonomikalıq rayon quramı retinde ko'rile baslandı. Biraq, ǵárezsizlik jıllarında ishki aymaqlıq miynet bólstiriliwi, ekonomikalıq hám regionlıq integraciya processleri, tazadan jańa kánlerdiń jumısqa túsiwi jáne onıń negizinde óndiristiń rawajlanıwı, transport sistemasındaǵı reformalar respublikanı ekonomikalıq rayonlastırıwda taǵı o'zgerisler júz beriwinen dárek beredi.