Tema: karxanalarda finansliq rejelestiriw


Finanslıq joybarlawdıń ekonomikalıq mánisi hám teoriyalıq tárepleri



Download 87,77 Kb.
bet2/5
Sana30.04.2022
Hajmi87,77 Kb.
#596904
1   2   3   4   5
Bog'liq
Artiqbaev Jahangir Karxanalarda finansliq rejelestiriw

1. Finanslıq joybarlawdıń ekonomikalıq mánisi hám teoriyalıq tárepleri
Ekonomikanı modernizaciyalaw sharayatında kárxana, firma hám kompaniyalardıń xojalıq -finanslıq basqarıw sistemasına jańasha jaqınlawdı ta'qozo etedi. Kárxanalardıń ekonomikalıq ǵárezsiz hám finanslıq turaqlı iskerlik kórsetiwleri, olarda basqarıwdı tuwrı shólkemlestiriw, ámeldegi múmkinshiliklerden nátiyjeli paydalanǵan halda islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiwdi aqılǵa say jolǵa qoyıw, pán hám texnika jańalıqlarınan, jańa informaciya texnologiyalarınan paydalanıw, finanslıq basqarıw hám finanslıq joybarlawdı tuwrı dúziliwi sıyaqlı bir qatar faktorlarǵa baylanıslı. Mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan ekonomikalıq reformalardıń tabısı kóp tárepten mulkni mámleket ıqtıyarınan shıǵarıw, jekelestiriw, qospa kárxanalar dúziw, kárxanalardı ashıq túrdegi aksiyadorlik jámiyetlerine aylandırıw, kishi hám de jeke isbilermenlikti rawajlandırıwǵa baylanıslı. Hár qanday múlkshilik formasındaǵı kárxanalarda daslep jumıs iskerligin shólkemlestiriw, kelesinde islep shıǵarıw hám hizmat kórsetiwdi nátiyjeli basqarıw hám finanslıq turaqlılıqqa erisiwde rejediń o'ni zárúrli áhmiyetke iye boladı.
“Joybarlaw” túsiniginiń mánisi-mazmunın jáne de ulıwmalaw bolǵan hám xojalıq jurgiziwshi sub'ektler iskerligin muwapıqlashtirishning ob'ektiv zárúrligi hám múmkinshiligin ańlatıwshı “rejelilik” arqalı anıqlaw múmkin. Haqıyqatlıqtan da joybarlaw ámeliyatda rejelilikti ámelge asırıwdı, yaǵnıy balanslılıq (teń salmaqlılıq ) hám proportsionallilikka (sáykeslikke) erisiw boyınsha sanalı iskerlikti ańlatadı. SHu mániste, finanslıq resurslarınıń balansliligini (teń salmaqlılıqın ) hám prorportsionalliligini (proporcionallıǵın ) támiyinlewge qaratılǵan iskerlikke finanslıq joybarlaw dep ataladı.
Bunda balanslılıq (teń salmaqlılıq ) mámlekettiń ixtiyorida bolǵan finanslıq resurslar hám xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń ixtiyorida (qolında ) qalǵan dáramatlar ortasındaǵı optimal koefficientti ańlatadı. Proportsionallıq (sáykeslik) bolsa kárxanalar, xojalıq tarmaqları, regionlar hám mámleket sub'ektleri boyınsha dáramatlardıń salıq tolıqnguncha hám salıq tolıqngandan keyingi ólshemleri (muǵdarları ) ortasındaǵı aqılǵa say koefficientten ibarat. Áne sol koefficientti kóbeytiw yamasa kemeytiw arqalı mámleket olardıń rawajlanıwın xoshametlew yamasa sheklep qoyıwı múmkin.
R. Breyli hám S. Mayersning pikrine qaraǵanda finanslıq joybarlaw procesi óz ishine tómendegilerdi aladı.
- investitsion múmkinshiliklerdiń analizi hám korporatsiya ixtiyoridagi aqshalardan finanslıq támiynlew múmkinshilikleriniń analizi;
- qabil qılınıp atırǵan qararlardıń aqıbetlerin boljaw yamasa aldınan kóre alıw ;
- bir neshe variantlardan eń optimal retinde qabıl etilgen qararlardıń rejege kiritiliwin tiykarlay alınıwı ;
- rejede belgilengen kórsetkishler menen korporatsiyalar tárepinen erisilgen nátiyjelerdiń qatnasın bahalaw
Ulıwma hám ápiwayı kóriniste, finanslıq joybarlaw delingende finanslıq jobalardı dúziw hám ámelge asırıw procesi názerde tutıladı. Finanslıq rejani, tap onı islep shıǵıw, jaratıw yamasa dúziw procesi sıyaqlı finanslıq kórsetkishlerdi dóretiwshilik analiz qılıw, ulıwmalastırıw hám óz-ara bólew sisteması retinde qaraw kerek. Ámeliyatda tez-tez paydalaniletuǵın joybarlaw maǵlıwmatların, mısalı, kárxana iskerliginiń formasıy modelin islep shıǵıw hám sol tiykarda finanslıq kórsetkishlerdiń rejeli sistemasın anıqlawdı, finanslıq joybarlawdıń jumısshı sxeması retinde qaraw múmkin. SHuni názerde tutıw kerek, finanslıq joybarlaw processinde ol yamasa bul sub'ekt iskerlik kórsetiwi finanslıq támiyinleniwiniń turmıslıqchanligini asırıwshı noshakliy faktorlar inabatqa alınıwı kerek. “Finanslıq joybarlaw” túsinigi óz ishine tómendegilerdi aladı : rawajlanıwdıń tiykarǵı tendentsiyaların anıqlaw hám finanslıq analiz qılıw ; tartılǵan aqshalar hám waqtınsha bos turǵan aqshalardı jaylastırıw menejmenti hám basqalar.
Tómendegiler finanslıq joybarlawdıń tiykarǵı wazıypaları esaplanadı :
- islep shıǵarıw, investitsion hám finanslıq xızmetlerdi kerekli bolǵan finanslıq resurslar menen támiyinlew;
- pul qarjlarınan ekonomika etip, tejab-tergab paydalanıw esabınan kárxananıń paydasın asırıw boyınsha ishki rezervlerdi izlep tabıw ;
- kapitaldı nátiyjeli jaylastırıw jolların anıqlaw, odan aqılǵa say hám nátiyjeli paydalanıwdı bahalaw ;
- kontragentlar menen optimal finanslıq munasábetlerdi ornatıw ;
- kárxananıń finanslıq jaǵdayı, tólewge uqıplılıǵı hám kreditga uqıplılıǵı ústinen qadaǵalaw ornatıw.
Bazar munasábetlerine ótilgenine shekem finanslıq joybarlawdıń mazmunı kárxanalarda sap operativ wazıypalardı - oraylastırılǵan ekonomika ámel etkenligi ushın jetkilikli dárejede formal bolǵan kárxanalardıń bes jıllıq finanslıq jobalarındaǵı kórsetkishlerdi islep shıǵıw, perspektivaǵa mólsherlengen jobalardıń joybarın bahalaw, kárxananıń jıllıq finanslıq jobaların dúziw sıyaqlılardı sheshiwge qaratılǵan edi. Bunday ámeliyattıń húkim júritkenligi kárxana finanslıq xızmetleriniń abırayına abıray qospas, sebebi olarǵa hesh nárse baylanıslı emes edi. Bazar ekonomikasında finanslıq xızmetlerdiń roli tupten ózgeredi. Olar kárxana rawajlanıwın aktiv hám tásirli basqaradi hám bir waqtıniń ózinde, sol rawajlanıwdıń baǵdarı hám sapasın qadaǵalaw etedi. Házirgi sharayattaǵı finanslıq joybarlaw barlıq zárúrli háreketlerdi aldınan ańlıwǵana (kóre biliwgine) emes. Bul tiyisli islerdi ámelge asırıw processinde júzege shıǵıwı múmkin bolǵan hár qanday qápelimde jaǵdaylardı kóre alıw qábileti ham bolıp tabıladı.
Álbette, xojalıq jurgiziwshi sub'ekt óz iskerligindegi barlıq risklarǵa toqtatıw beraolmaydi. Lekin ol áne sol risklardı nátiyjeli aldınan kóre biliw járdeminde basqarıw múmkinshiligine iye. Finanslıq joybarlaw procesiniń tómendegi tiykarǵı basqıshların ajıratıp kórsetiw múmkin:
- xojalıq jurgiziwshi sub'ektler iskerliginiń finanslıq nátiyjelerin izertlew;
- operativ jobalardıń ózgeriwi tiykarında finanslıq esabatlardıń boljaw variantların islep shıǵıw ;
- óz joba tapsırmalarınıń atqarılıwın támiyinlew ushın xojalıq jurgiziwshi sub'ekttiń finanslıq resurslarǵa bolǵan konkret mútajliklerin anıqlaw ;
- finanslıq támiynlew dárekleri (sonday-aq, óz hám sırtqı dereklerdiń) hám olardıń strukturalıq dúzilisin boljaw ;
- xojalıq jurgiziwshi sub'ektler finansın basqarıwdıń sistemasın jaratıw jáne onı ustap turıw (qollap-quwatlaw );
- qáliplestirilgen jobalardı operativ ózgertiw rejimin (procedurasın ) islep shıǵıw.
Finanslıq joybarlawdı tómendegi eki tiykarǵı túrge bolıw múmkin:
Strategiyalıq finanslıq joybarlaw óz ańlatpasın strategiyalıq finanslıq jobalarda tabadıki, ol sırtqı hám ishki ortalıqta ózgerip atırǵan xojalıq júrgiziw sub'ekti finanslıq rawajlanıwınıń kóp variantlı boljawınan ibarat esaplanadi.
Strategiyalıq finanslıq joba, hesh bolmaǵanda, tómendegi sorawlarǵa anıq juwap bermog'i kerek: xojalıq jurgiziwshi sub'ekt ushın talap etiletuǵın kapitaldıń ólshemi qanday, ol qaysı derekler esabınan hám qanday múddetlerde tartinadig' bul kapitaldan qanday etip paydalaniladig' óz kúshine ısengen halda xojalıq jurgiziwshi sub'ekt rawajlanıwı múmkinbeg' Eger joq bolsa, finanslıq resursların tartıwdıń dárekleri qandayg' xojalıq jurgiziwshi sub'ekt pul qarjları tushumi, óndiristiń rentabelligi hám investitsiyalar tabıslıgining qanday dárejelerine shıǵıwı múmkin hám qaysı múddetlerdag'
Óz gezeginde, ámeldegi finanslıq joybarlawdıń tiykarǵı funktsiyaları tómendegilerden ibarat :

 ishlab shıǵarıw, investitsion, marketing, ilimiy-joybarlıq hám qıdırıw xızmetlerin hám de sotsial joybarlardı ámelge asırıw ushın zárúr bolǵan finanslıq resurslarınıń kólemi hám olardıń dáreklerin anıqlaw ;


 mahsulotni (jumıstı, xızmetti) islep shıǵarıw hám realizatsiya qılıw ózine túser bahasın joybarlaw ;
 pul aǵısların joybarlaw ;
 butun xojalıq jurgiziwshi sub'ekt sheńberinde paydanı joybarlaw (boljaw );
 investitsiyalarning tabıslılıǵın joybarlaw.
 Málim bir múddetti qamtıp alıwına qaray, finanslıq jobalar tómende eki gruppaǵa bóliniwi múmkin:
Uzaq hám qısqa múddetli finanslıq jobalar bir-birlerinen tekǵana óziniń qamtıp alıw jıyeki boyınsha, bálki joybarlaw maqsetlerine kóre de parıq etedi. Eger uzaq múddetli finanslıq jobalardıń (joybarlawdıń ) bas maqseti finanslıq turaqlılıq kóz qarasınan firma keńeyiwiniń jol qoyılıwı múmkin bolǵan pátlerin anıqlaw bolsa, qısqa múddetli finanslıq jobalardıń (joybarlawdıń ) bas maqseti firmanıń turaqlı tólewge uqıplılıǵın támiyinlewden ibarat esaplanadi.
Bólek alınǵan xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń finanslıq jobası oǵan tiyisli bolǵan biznes-rejaning strukturalıq bólegi esaplanadı. Ol jaǵdayda marketing, operativ iskerlik, mulkka iyelik huqıqı hám kárxana iskerlik kórsetiwiniń basqa baǵdarları (aspektlari) baha kórsetkishlerinde ańlatpalanadı. Finanslıq joba kárxana pútkil iskerligin finanslıq tárepten támiyinlewdiń instrumenti retinde maydanǵa shıǵadı hám bir waqtıniń ózinde, sol iskerliginiń finanslıq nátiyjelerin xarakterleydi. Biznes-rejaning quramında finanslıq joba tómendegi jónelisler boyınsha islep shıǵıladı :
- bazarlardı hám názerde tutilayotgan satıwlar kólemin ózlestiriwdiń joybarlıq kórsetkishlerin islep shıǵıw ;
- ózine túser bahasınıń túrli kórinislerin (tolıq, islep shıǵarıw, tuwrı hám basqalar ) esap -kitap qılıw. Bul jerde marketing izertlewleri, reklama, bazarlardı ózlestiriw ǵárejetlerin esapqa alıw zárúrli áhmiyetke iye boladı ;
- pul qarjlarınıń jıllıq aǵımın proektlestiriw hám finanslıq nátiyjelerdi anıqlaw. Bul tushumlarning kelip túsiwi, depitorlik hám kreditorlik qarızlarınıń ózgeriwi, moliq tólewlerin optimallastırıw hám basqalar boyınsha dinamikalardıń boljaw etiliwin taqoza etedi. SHu jerdiń ózinde paydaǵa tiyisli esap -kitaplar kárxananıń ámeldegi keleshektegi potencialı menen, sonıń menen birge biznes-rejaning basqa bólimlerinde anıqlanatuǵın sheklenmalar menen muwapıqlashtirilishi kerek;
- zárúrli investitsiyalardıń kólemi, islep shıǵarıwdı keńeytiw boyınsha finanslıq resurslarınıń kólemi, olardıń natiyjeliligi hám paydaǵa tásirin anıqlaw hám basqalar.
Ulıwma alǵanda, finanslıq jobalardıń kórsetkishleri mámlekettiń finanslıq jaǵdayın analiz qılıw ushın baslanǵısh material esaplanadı, keleshektegi (keleshek ushın ) joybarlawdıń informatsion hasası bolıp xızmet etedi. Finanslıq jobalar sisteması finanslıq resurslar dárekleriniń (fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar dáramatları ) strukturalıq dúzilisindegi ózgerislerdiń ob'ektiv túrde óz-ara baylanıslılıǵı hám uzaq múddetli tendentsiyaların, sonıń menen birge keleshekte bul tendentsiyalar rawajlanıwıniga tásir kórsetiwi múmkin bolǵan faktorlardı anıqlawǵa múmkinshilik beredi.
Finanslıq joybarlawdı finanslıq boljawsız oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Ol yamasa bul dáwir dawamında mámlekettiń múmkin bolǵan finanslıq jaǵdayın (jaǵdayın ) aldınan kóre biliw hám finanslıq jobalardıń kórsetkishlerin tiykarlawǵa finanslıq boljaw dep ataladı. Teoriya hám ámeliyatda finanslıq boljaw ekige ajratıladı :
• o'rta múddetli (5-10 jıllıq ) finanslıq boljaw ;
• uzaq múddetli (10 jıldan artıq ) finanslıq boljaw.
Finanslıq boljaw finanslıq jobalardı dúziw basqıshından aldın júz boladı. Ol jaǵdayda jámiettiiń málim bir dáwirdegi rawajlanıwına arnalǵan finanslıq siyasattiń kontseptsiyası islep shıǵıladı. Finanslıq boljawdıń bas maqseti boljawlanıp atırǵan dáwirde rasında ámeldegi bolıwı múmkin bolǵan finanslıq resurslarınıń real kólemi, olardı qáliplestiriw dárekleri hám olardan paydalanıwdı anıqlawdan ibarat. Finanslıq boljawlar finans sisteması shólkemlerine finans sistemasın rawajlandırıw hám jetilistiriwdiń, finanslıq siyasatti ámelge asırıw formaları hám metodlarınıń hár túrli variantların belgilewge múmkinshilik beredi. Sol mániste, finanslıq boljawlar finanslıq siyasatti islep shıǵıwdıń zárúrli elementi hám bir waqtıniń ózinde zárúrli basqıshı bolıp esaplanadı. Olar járdeminde finans sistemasınıń barlıq sub'ektleri aldında turǵan sociallıq-ekonomikalıq wazıypalardı sheshiwdiń túrli variantları islep shıǵıladı. Sonday eken, kárxanalarda perspektivalı finanslıq joybarlaw processlerin islep shıǵıwda boljaw sistemasına, hox makroekonomikalıq hox mikroekonomikalıq kózqarastan bólek itibardı qaratıw kerek.

Download 87,77 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish