Tema: Ekonomikaliq qawipsizlikti támiynlew siyasati Reje

Ekonomikaliq qawipsizlikti tamiynlewdin sirt el modelleri
AQSh ozınıń ekonomikalıq qawipsizligi tuwrısında mustakilligini daǵaza kilinishi menen uylay basladı. Federal xukumatlarning kúygen kadamlaridan biri Amerika óndiriwshilerin aktiv qorǵaw tuwrısındaǵı bayanatı buldi. Sonnan keyin jas Amerika sanaatın onıń sırtqı bazarlar ushın gúresishida mámleket tárepinen kullabkuvvatlanishi buyicha sharalar kompleksin ámelge asırdı. 1933 jıldıń 4 -ne martında F. Ruzvelt AQSh prezidenti buldi. Onıń prezidentligin birinshi 100 kúni ishinde 15 nızam qabıllandı.
Ekonomikalıq qawipsizliktiń AQShdagi zamanagóy kontseptsiyaların tiykarǵı ózgeshelikleri tómendegiler: milliy hám xalıq aralıq ekonomikalıq qawipsizlikti óz-ara tabiyligini túsiniw; ekonomikalıq qawipsizlik túsinigi insannıń tiykarǵı insan huqıq hám tutınıwın óz ishine alǵanına isenim payda qılıw ; baxsli máselelerdi áskeriy yul menen sheshiwdi múmkinshiligi tomenlegenignaga ósip baratuǵın isenim; transmilliy jámáát-social háreketler rolin yukori bahalaw ; milliy hám xalıq aralıq ekonomikalıq qawipsizliktiń mámleketlik emes podtizimlarini dúziw kerekligini túsinip etiw hám xakozo. Ekonomikalıq qawipsizliktiń Amerika kontseptsiyası milliy ekonomikalıq máplerge qáwiplerdi qaytarıw boyınsha filosofiya ideyalarınıń kompleksi, qádiriyat abzallıǵı, metodikalıq jaqınlawlar, ekonomikalıq programmalar, empirik tiykarlanǵan usıllar hám konkret strategiyalardı óz ishine aladı. Ulıwma kurinishda milliy mápler Amerika basqarıw hújjetlerinde “millettiń eń zárúrli mútájlikleri hám xoxishlari” retinde karaladi. Milliy mápleri Amerika prezidentleri tárepinen hár yilgi “Mámlekettiń xolati xakida”gi xatlar hám xar jılı prezident administraciyası tárepinen baspadan shıǵarılatuǵın “Birlespe shtatları milliy qawipsizliginiń strategiyasi” rásmiy hújjetinde mudami tasdiklanadi. Kóp jıllar dawamında AQShning tiykarǵı maksadlari uzgarmay kolardi. Búgin AQSh óz aldına ush tiykarǵı maqset qoyıp atır : “diplomatiya salasında nátiyjeli kadam qoyıw jolı menen qawipsizlikti bekkemlew; AQShning ekonomikalıq gúlleniwin asırıw ; shet elde demokratiyanı tarqalıwina kómeklashish”. Tiykar soluvchi milliy maqsetlerge amerikalıqlar tómendegilerdi kiritedi: wákiliy húkimettiń bar ekenligi, bazar ekonomikasın rawajlanıwı hám insannıń fundamental huqıqlarına húrmet. Házirgi sharayatta AQSh siyasatınıń ekonomikalıq qawipsizlikti támiyinlew salasındaǵı tiykarǵı baǵdarları tómendegiler bolıp tabıladı: AQSh dıń Jáhán bazarındaǵı básekige shıdamlılıǵın asırıw ; makroekonomikalıq koordinitsiyalanishni kúsheytiw; mámlekettiń energetikalıq hám ozik-ovkat qawipsizligin támiyinlew; basqa mámleketlerdiń barkaror rawajlanıwına járdem beriw; mámlekettiń informaciya basqarıw princpıın jetilistiriw hám milliy informaciyanı qorǵaw. AQShning ekonomikalıq qawipsizligin támiyinlew mexanizmi birden-bir maqset hám birden-bir tapy maydan menen birlesken basqarıw princpı hám funktsional kompanentalar jıyındısı bolıp tabıladı. Amerika nızamına tiykarınan mámlekettiń ekonomikalıq hám ulıwma milliy qawipsizligine juwapker tiykarǵı shaxs prezident bolıp tabıladı.
Rossiya ekonomikalıq qawipsizliginiń kontseptual jaqınlawı Rossiya milliy ekonomikalıq máplerin anıqlaw hám sol máplerdiń ámelge asırıw máselelerine tiykarlanadı. Rossiya milliy mápler sisteması tiykarında insan, shańaraq hám jámiyet, olardıń huqıq, erkinlik hám rawajlanıw kepillikleri jatadı. Házirgi dáwirde Rossiya Federatsiyasini eń zárúrli ekonomikalıq mápleri ekonomikalıq kólemin birden-birligi, sociallıq-ekonomikalıq inkirozni engib ótiw, ekonomikalıq ósiwge, barkaror rawajlanıwǵa jáne onıń puqaraların ómirin sapa dárejesin asırıwǵa sharayat jaratılıwmasında bolıp tabıladı. Ekonomika salasında Rossiyanı milliy mápleri oraylıq xarakterge iye hám ekonomikalıq inkirozni jónge salıw qılıw hám ekonomikalıq ósiw sharayatların jaratıwdan ibarat esaplanadi. Onıń ushın ekonomikalıq siyasat, ekonomikanıń sırtqı tásirinen ılajı bolǵanınsha tısqarılıǵında keńeytirilgen kayta islew basqarıw princpıında islep shıǵarıw qábiletin támiyinlew, xalıq turmıs dárejesin qabıl etilgen normalarda múmkin bolǵan halda ustap turıw, óz ónimin básekige shıdamlılıǵın kóteriw, xalıq aralıq báseki gúresinde Rossiya óndiriwshilerin máplerin qorǵaw, ilimiy-texnika tarakkiyotini innovciyalıq hám investitsion aktivlikti ragbatlantirishga jóneltirilgen bolıwı kerek. Rossiya Federatsiyasining ekonomikalıq qawipsizligine tiykarǵı qáwip keskin ekonomikalıq krizis bolıp tabıladı. Islep shıǵarıw, investitsiya hám inovatsiya aktivligin keskin qısqarıwı, ilimiytekshiruv potentsialın aynıwı, agrar tarawdıń stagnatsiyasi, tulov-pul sistemasın isten shıǵıwı, federal byudjettiń payda bólegin azayıwı, mámleket qarızın ósiwi arqalı namayon bulib - bul krizis Rossiya Federatsiyasi milliy máplerine bolǵan qáwiplerdi jańaların jaratadı hám ámeldegi bolǵanların keskinlestiredi. Ekonomikalıq tarawda Rossiya ekonomikalıq qawipsizligi hám milliy mápleriniń qorǵawdı támiyinlew Rossiya ekonomikasınıń basqarıw princpı degratatsiyasini engib ótiw, likvidligi artıwın hám bankler kapitallastırıw dárejesin ósip baratuǵın faktorlardı kemeytiwine tiykarlanadı hám tiykarǵı jónelisler tómendegilerden ibarat :
1. Bazar infratuzumining xamma institutların rawajlanıwı ústivor jónelisti támiyinleniwi kerek (kolsanting, marketing, injiniring, lizing, qamsızlandırıw hám basqa basqarıw princpılar ). Birjadan tısqarı valyuta bazarınıń ǵárezsizlew hám rawajlandırıw, milliy valyuta konvertatsiyasın támiyinlew menen baylanıslı bolǵan sırtqı ekonomikalıq iskerligin mawasasozligini asırıwǵa bólek áhmiyet beriledi.
2. Jekelestiriw procesiniń tereńlestiriwdi dawam etiw hám real múlk iyeleri klasın qáliplestiriw.
3. Mámlekettiń ekonomikasına shet el investitsiyalardı qosıw ushın qolay nızam óndiriwshi bazalar, kepillikler jaratıw hám ekonomikalıq xoshametlewdi shólkemlestiriw. 4. Sheki onim hám awıl xujalik resurslarini qayta islew, ishki bazardı tutınıw tovarları menen tuldirish, xalıqǵa xızmetler kórsetiw tarawǵa jumısqa qosıw yuli menen kishi hám urta biznesti ústin turatuǵın rawajlanıwı. 5. Kirip potentsialın rawajlandırıw hám bekkemlew, Jáhándıń yukori dárejede qayta islengen tovarlar islep shıǵarıw sistemasına, ekonomikanı keń transformaciyasın támiyinlew, zamanagóy ekonomika artıwın hasası bolǵan tarawlardı rawajlandırıw, xalıq bandligi hám párawanlıǵın qullab-quwatlaw ; mámleket deindustrlash tendentsiyasın engib ótiw; básekige shıdamlı tarawlar hám islep shıǵarıwdı ilgerileytuǵın rawajlanıwı, ishki bazar sigimini tuxtovsiz keńeytiw hám tulov qábiletli talaptı asırıw hám basqalar.