Tema: Ekonomikada byudjet – salıq siyasatı. Ózbekstan Respublikasında byudjet-salıq siyasatınıń ózgeshelikleri

1.2 Salıq boyınsha minnetlemeniń atqarılıwı

Joqarıdaǵı sóz dizbegin Simon James óziniń “Salıqqa tartıw boyınsha Sózlik” kitabında tómendegishe táriyp beredi: salıq tólewshilerdiń nızamda belgilengen talaplar hám maqsetke kóre salıqlardı tólew boyınsha qálewi bolıp tabıladı. Tap sonday qálew basqa salıq salıq organı tárepinen da kútiliwi kerek. Úlken muǵdardaǵı salıq talapların orınlaw boyınsha ilimiy izertlewler “salıq tólewshilerdiń minez qulqına tásir etiwshi faktorlar ” ni úyreniwge qaratildi. Bul faktorlar kóplegen hár qıylıdaǵı izertlewlerde jası, jinsi, oily maǵlıwmatı, daromad dárejesi, dáramat túri hám tábiyatı, iyelep turǵan lawazımı, qábileti, irqi, hadallıǵı, quramalılıǵı, dáramat orgalari menen baylanısları, fosh etilishning itimallıǵı, sanksiyalar hám salıq stavkası, hám sol minnetlemelerin atqarılıwı boyınsha qárejetlerine baylanıslılıǵı anıqlandı. Kóplegen ilimiy ádebiyatlar salıq minnetlemesin orınlawdı ustap turıwshı/qorqıtıp turıwshı teoriyalıq strukturadan paydalanǵan halda kórip shıǵadı. Ulıwma juwmaq sonnan ibarat, hár bir shaxs salıq tólewde fosh bo'lish múmkinshiligınıń joqarılıǵı hám sazaylardıń shápáátsizligi sebepli salıq minnetlemelerin orınlawdan moyin tawlawdan qaytarip qalıwdı támiyinleydi. Salıq minnetlemelerin atqarmaw qaytarip turıwshı metod ekonomikanıń boljawlarınan birine tayanadi. Yaǵnıy salıq tólewshiler mudamı ózleriniń gózlegen dáramatların kóbeytiwge hám qárejetlerin kemeytiw boyınsha háreket etedi. Sonıg ushın salıq minnetlemelerin hám járiymalardı atqarmaǵan jaǵdaylarda olardı anıqlaw hám tiyislishe shara kóriw audit xızmetiniń zárúr ekenligi tastıyıqlaydı. Mudamı jazolash basqarıw princpıınıń zárúrligi ekenligi belgili bolsadalıq, oǵırı shápáátsiz shara kóriw, májbúrlew sistemanıń bar ekenligi puqaralardıń biyganalastırıp, ózinen uzaqlastırıwǵa hám mashqalanıń jamanlasıwına alıp keledi.

Salıq minnetlemelerin atqarmaw keri táreplerdi teń salmaqlılıqqa keltiriw hám basqa hár qıylı faktorlar qádirlenbeytuǵın taǵı bir taraw bolıp tabıladı. Salıq tólewshi óz jeke dáramatların kóbeytiwge háreket etedi bul bolsa salıq organı ushın joqarıdaǵı maqsetke soǵan erisiw ushın ketetuǵın qárejetlerdi sheshiwge yaǵnıy minimallastırıwǵa háreket etedi. Sonday bolsada bul salıq túriniń maqsetine baylanıslı. Mısalı, eger salıq maqseti áyne bir túrdegi minez qulıqtı yamasa iskerlikti aldın alıw bolsa, ol jaǵdayda salıq organı maqsetke erisiw ushın joqarılaw salıq stavkaların belgileydi.