Tema 6: Este saqlawdin` buziliwi. (4 saat) Joba

ESTE SAQLAWDIN` MOTIVATsION KOMPONENTINING BUZILIWI.
Xozirgi zamon psixologiyasi ayrim psixologik funktsiyalar xakidagi ilm bulib cheklanmaydi. Bizning psixik jarayonlarimizni munosabatlarimizda tuziladigan xar xil shakldagi psixik xarakat deb karashimiz kerak. Echilishi lozim bulgan masalaga karatilgan bizning xarakatimiz bu yoki bu jarayon bulmasligini kabul kiladi ( xotira, idrok). Shuning uchun bizning barcha jarayonlarimizga umumiy xarakatga berilgan xarakteristika singari xarakteristika berilishi lozim. Boshkacha aytganda bu jarayonlarni analiz kilganda ularning yakka motivatsion komponentini xisobga olish lozim. Kuyidagicha eksperiment ma`lum bajarilishi lozim bulgan bir nechta masala beriladi. Bu masalalar xar xil tipda edi, gugurtdan ma`lum bir figura tuzish, munchok utkazish, kushik yozish , kogozdan spiral` yasash, kartondan korobka yasash , teskari sanash, vazani chizish, krossvord echish v.x.
Instruktsiya: bizlarga bir kator topshirik beriladi.Ularni tez va anik bajarishga xarakat kiling.
Topshiriklarning yarmini sinaluvchilar oxirigacha bajaradi, yarmini bajara olmay turib eksperimentator bulib tashlaydi. Eksperiment natijalari sinaluvchining yakunlamagan xarakatlarini yaxshi eslab kolganini kursatdi. Yakunlanmagan xarakatlar yakunlangan xarakatlarga karaganda 90% yaxshi kayta tiklanadi. Bu xolat kuyidagicha tushuntiriladi: xar kanday soglom sinaluvchida tajriba sitiuatsiyasi uzida kandaydir shaxslik munosabatini paydo kiladi. Bir sinaluvchilarda tajriba sitiuatsiyasi sinaluvchilarning uzini, uzining imkoniyatlarini tekshirib kurishni paydo etadi. Bunday xolatda eksperimental sitiuatsiya kandaydir bir ekspertiza kontrol` xarakterga ega buladi. Boshka bir sinaluvchilarda eksperiment stiuatsiyasi kandaydir bir kizikuvchanlik paydo etadi. Uchinchi bir sinaluvchilar eksperimentator topshiriklarini majburiyat deb kabul kiladi . Kanday kilganda xam xar bir sinaluvchida topshirikni bajarish uchun kandaydir motiv paydo buladi. Topshirikning bajarilishi niyatlanish motivirovkasi sifatida kurinadi. Xarkat yakunlanmay kolgan vaktda niyatlanish amalga oshmay koladi. Kayta tiklash xolatida kurinadigan kandayda bir affektiv faollik paydo buladi. «Tajriba sizning esda saklashingizni tekshirish uchun utkaziladi, shuning uchun men sizdan bajargan topshiriklaringizni aytishingizni utinaman» deb kursatma beradi. Tajribaning shunday kuyilishi yakunlangan va yakunlanmagan xarakatlarning birdek kayta tiklanishi mumkinchiligini keltirib chikaradi. «Tajriba xotirani tekshirish uchun utkaziladi» degan xabarning uzi sinaluvchi uchun sitiuatsiya ma`nosining uzgarganligini anlatdi. Sinaluvchi ishlashi zarur bulgan esga tushirish xarakati - bu toza motivda fakat ma`no tuzuvchi sifatida katnashib kuymay, uygotuvchi sifatida xam katnashadi. Endi sinaluvchi oldida boshka maksad turdi. Mumkin bulganicha kup xarakatni kayta tiklash. Bu motivning echimida barcha topshiriklar tenlashdi. Shunday kilib kayta tiklash xarakati toza instruktsiyada boshkacha motivirovkalanadi . Toza motivatsiya boshka natijalarni paydo kiladi. Eksperimental topshiriklarga bunday munosabat , uni bajarish kiyinchiligi yoki mumkinchiligi yukligidan paydo bulgani yuk (eksperimentator talab kildi, uylaninglar, dikkat bilan tinglanglar) bemorlar uni xatosiz bajarishi mumkin edi.
Tevaragidagilarga va uzining mumkinchiliklariga bulgan munosabatning uzgarishi psixik xarakat strukturasining emirilishiga olib keldi. Bu tugrisida A.R.Luriya , S.Ya. Rubinshteyn, V.G.Zeygarniklar uz ishlarida tuxtalib utdi.