Tema 6: Este saqlawdin` buziliwi. (4 saat)
Joba 1.Este saqlawdin` buziliwinin` tu`rleri.
2.Este saqlawdin` buziliwi tu`rleri haqqanda I.M.Sechenev L.L.Leontov,L.V.Zankov pikirleri.
3.Amneziya haqqinda tu`sinik.
4.Dismneziya este saqlawdin` buziliwi haqqinda.
5.Anterograd amneziya haqqinda tu`sinik.
Kobinese kesel xotiraning buzilishiga shikoyat kiladi. Bemorlar uzlarining uylashining kamligiga juda kam shikoyat kiladi. Bunday bulishning sababi esda saklashning kuchsizligini tan olish ukinishli emas. Shuning bilan bir katorda xech kim uzining uylashiga, xulk-atvoriga, sezishlariga kritik munosabatda bulmaydi. Xotiraning buzilishi xakikatdan xam miyaning kasallanishi xakidagi tez-tez buladigan simptom bulib xisoblanadi. Xotiraning buzilishi muammosi xamisha psixiatrik va patopsixologik tadkikotlarning markazida turadi.
KARSAKOV SINDROMI. Erkin xotiraning buzilishi eng kup tadkik kilinganligi utgan vokelarning esda saklashning buzilishi bulib xisoblanadi.
S.S.Karsakov tomonidan ogir alkogol` intoksikatsiya paytidagi erkin xotiraning buzilishi tasvirlangan edi. Xotiraning buzilishining bu turi kupincha utgan vokealarga munosabatning uringa va vaktga dezorientirovkasi bilan belgilanadi. S.S.Karsakov sindromi strukturani analiz kilganda yakinda bulgan vokealarni unutish, kayta tiklashning yoki materialni yodda ushlab turishning defektimi ? degan savol tugiladi. Kuplab eksperiment ma`lumotlari muammo gap yomon tiklanishini aytadi .Karsakov sindromining eng kuzga tushgan uzgachaliklarining biri _konfabulatsiyalar .
Konfabulatsiyalar bu -xotiraning buzilishini yuk narsalar bilan tuldirish bulib xisoblanadi. Masalan: bir bemor bugun uzining urmonga kuzikorin termokka borganini, kecha uyiga borganini , yana birisi zavodda bulganini, u erda uchrashuv tashkil kilganligini aytadi.
PROGRESSIV AMNEZIYa. Xotiraning buzilishi fakatgina bulib utayotgan vokealarga tarkalmasdan utgan vokealarga xam tarkaladi.
Bemorlar utganda nima bulganligini eslay olmaydi. Uni xozirgi vokealar bilan chalkashtiradi. Vokealarning ketma-ketligi uzgartiriladi . Vaktga va fazoga dezorientirovka paydo buladi .Maslan: bir bemor uzini shu asrning boshida yashayotgandek sezadi. Uning fikricha birinchi jaxon urushi endi tamom bulib, oktyabr` revolyutsiyasi vokealari boshlanayapti. Shunday amnezik dezorientirovkalarda kupincha utgandagi avvalgi kasbi buyicha kobiliyati uz aksini topadi. Masalan : bemor ( avval restoranda ofitsiant bulib ishlagan) tushki ovkatning vaktida odamlarga uzini xizmat kursatayotgandek sezadi. Ulardan egan ovkatlari uchun pul talab kiladi. Xotiraning bunday buzilishlari kupincha keksa bemorlarda uchrashadi. Buni asosida bosh miya kobigining aloxida rivojlanuvchi destruktsiyasi yotadi. Klinik kasallar xotiraning progressiv buzilishlari bilan xarakterlanadi. Boshda bulib utayotgan vokealarni xotirada saklash kobiliyati pasayadi. Xotiradan sunggi yillarning vokelari uchiriladi va uzok utmishdagi vokealar unutiladi . U uzi kabul kilmaydigan xozirgireal situatsiyada yashaydi, balki aksincha bulib uzok utmishda urin egallagan situatsiya bulaklarida, xatti-xarakatlarida yashaydi. Bunday xolatda bemor uzok utmishga utib ketadi, tevaragidagi xolat uzining yakin odamlariga gina balki uzining yakka shaxsiyatiga bulgan chukur dezorientirovkasi paydo buladi. Keksaligi, akli zaifligi sharoitda ketma-ketlik bilan rivojlanadi. Xotiraning bunday utgandagi umri bilan tevaragidagilarni yolgon tanishi, yolgon orientirovkasi bilan xarakterlangan buzilishlar asosan keksalikda va akli zaiflikda paydo buladi. Uning asosida bosh miya kobigining bir tekis okib utadigan atropik jarayon buladi. Kuplab psixologlar mexnatlarida xotira murakkab tashkillashtiruvchi xarakat bulib , u kuplagan faktlarga tanish jarayonning darajasiga, dinamik komponentlariga, motivatsiyalariga boglik ekanligi kursatiladi.
A.L.Luriya tomonidan erkin emas xotiraning darajasini aniklash uchun kuyidagi metodlar tavsiya kilinadi. Sinaluvchi 14 suzni xotirada saklab kolish kerak . U kogozga aytilgan suzlarni kayta tiklashda zarur buladigan kandaydir narsalarni chizishi kerak. Xech kanday yozuv va belgilar ruxsat etilmaydi. Sinaluvchilar rasmlarining sifati xech kanday axamiyatga ega emasligi xakida ogoxlantirilgan bulishi kerak. Shuningdek, vaktning xam axamiyati yuk ekanligi aytiladi.
Piktogramma metodidagi topshiriklar ikki usul bilan bajarilishi mumkin:
Suzga beriladigan tushunchani shartli belgilash yuli bilan tasvirlangan bulishi zarur.Masalan: «rivojlanish» degan suzni eslab kolish uchun xoxlagan katta yoki kichik figuralarni ( turtburchak, doira) chizilishi mumkin. «Shubxalanish» degan suz uchun surok (?) belgisini kuyishga buladi. Bunday usulda agar sinaluvchilar etarli darajada m`lumotli bulsa kullanishga buladi.
Usulda topshirikning bajarilishida tushuncha shartli tasvirlanadi. Masalan: shu «rivojlanish» suzi kandayda bir yakka ma`noda, sanoatning rivojlanishi, akl rivojlanishi , fiziologik rivojlanish v.x. deb kursatib berilishi mumkin. Xar bir predmetning tasvirlanishi shunday ozgina umumiy tushuncha bilan (fabrika, kitoblar, sport anjomlari) boglik rivojlanish tushunchasini belgilaydigan belgi rolini bajarishi mumkin.
