Tema-1 «Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursın oqıtıwdın’ za’ru’rligi, maqseti h’a’m wazıypaları O’zbekstan Respublikası salıq sisteması h’a’m salıq qatnasıqları subektlerinin’ h’uqıq h’a’m de minnetlemeleri. Rejesi

3. Jergilikli jıyımlar, olardın’ o’zgeshelikleri, esaplaw h’a’m to’lew ta’rtipleri
Salıq kodeksine muwapıq ayırım tu’rdegi tovarlar menen usaqlap saıw h’əm ayırım tu’rdegi xızmetlerdi ko’rsetiw h’uqıqı ushın jıyım jergilikli salıqlar h’əm basqa məjbu’riy to’lemler quramına kiredi h’əm ol jergilikli byudjet dəramatlarınan biri bolıp esaplanadı.
Ayırım tu’rdegi tovarlar menen usaqlap sawdalasıw h’əm ayırım tu’rdegi xızmetlerdi ko’rsetiw h’uqıqı ushın jıyımnın’ to’lewshileri bolıp, O’zbekstan Respublikası territoriyasında usı tovarlar menen nızamda belgilengen tərtipte usaqlap satıwdı əmelge asıratug’ın h’əm ayırım tu’rdegi xızmetlerdi ko’rsetetug’ın yuridikalıq h’əm fizikalıq shaxslar bolıp esaplanadı.
Bul jıyım ayırım tu’rdegi tovarlar menen usaqlap satıwdı əmelge asırıw h’əm ayırım tu’rdegi xızmetlerdi ko’rsetiw h’uqıqın alıw ushın to’lenedi. Ayırım tu’rdegi tovarlar menen usaqlap satıw h’əm ayırım tu’rdegi xızmetlerdi ko’rsetiw h’uqıqı ruxsat gu’walıg’ı menen tastıyıqlanadı. Ruxsat gu’walıg’ı jerlerindegi jergilikli h’əkimiyat organları tərepinen Nızamda belgilengen tərtipte beriledi. Ayırım tovar tu’rlerinin’ h’əm xızmetlerdin’ dizimi O’zbekstan Respublikası Prezidenti qararı menen belgilenedi.
Ayırım tu’rdegi tovarlar menen usaqlaw sawda etiw h’əm ayırım tu’rdegi xızmetlerdi ko’rsetiw h’uqıqı ushın ruxsat gu’walıg’ı yuridikalıq shaxs yaki jeke tu’rdegi isbilermenlik iskerligi menen shug’ıllanıwshı fizikalıq shaxslarga o’z arzalarında ko’rsetilgen mu’ddetlerge, biraq usı mu’ddet nızamda nəzerde tutılg’an mu’ddetten artıq bolmag’an mu’ddetke beriledi. Sonday-aq, yuridikalıq shaxslarg’a ko’bi menen-3 jıl, fizikalıq shaxslarg’a-2 jıl.
Jıyımlar ornatılg’an minimal jumıs h’aqı mug’darında qatnasta belgilenedi. 2009-jıl 1-yanvardan baslap ayırım tovarlar tu’rleri menen usaqlap satıw etiw h’uqıqı ushın jıyım alkogollı o’nimler ushın 1 aylıq sawda ushın en’ kem aylıq jumıs h’aqı mug’darının’ 5 esesi mug’darında, qımbat baxalı metallar h’əm qımbat bah’alı taslardan jasalg’an buyımlar ushın 1 aylıq sawda ushın en’ kem aylıq (en’ kem aylıq) mug’darının’ 3,5 esesi mug’darında belgilengen. Avtotransport quralların parkovka qılıw (saqlaw) boyınsha pulı xızmetlerdi ko’rsetkenligi ushın jıyım h’ər aydı 8 minimal jumıs h’aqı mug’darında o’ndiriledi. Usı jıyımlar h’ər ayda esabat ayının’ 25 ku’nine shekem byudjetke to’lenedi.
4. Birden-bir sotsiallıq to’lew h’a’m puxaralardın’ byudjetten tısqarı pensiya fondına qamsızlandırıw to’lemlerin (badal, vznos ) to’lewshiler quramı, onı esaplaw h’a’m to’lew mu’ddetleri.
Birden-bir sotsiallıq to’lem O’zbekstanda 2004-jıldan baslap a’mel qılınıp kelmekte. Salıq kodeksi to’lemdi to’lewshiler bolıp, yuridikalıq shaxslar O’zbekstan Respublikası rezidentleri, O’zbekstan Respublikasında iskerlikti turaqlı sho’lkem, sırt eldin’ yuridikalıq shaxslardın’ wa’killik xanaları h’a’m filialları arqalı a’melge asırıwshı O’zbekstan Respublikası rezidentleri esaplanbag’an h’a’m fizikalıq shaxslar esaplanadı.
Fizikalıq shaxslar O’zbekstan Respublikası puqaraları, sonday-aq O’zbekstan Respublikası puqaraları, sonday-aq O’zbekstan Respublikası territoriyasında turaqlı jasawshı h’a’m jumıs islewshi puqaralıg’ı bolmag’an shaxslar puqaralardın’ byudjetten tısqarı Pensiya jamg’armasına (fondına) qamsızlandırıw vznosları (bunnan keyin lektsiyada qamsızlandırıw vznosları dep ju’rgiziledi) to’lewshileri bolıp esaplanadı.
Qamsızlandırıw badallarin esaplaw h’a’m usaqlap qalıw minnetlemesi, sonday-aq olardın’ durıs esaplap shıg’arılıwı ushın juwapkershilik jumıs beriwshi moynına ju’kletiledi.
Birden-bir sotsiallıq to’lemnin’ h’a’m qamsızlandırıw vznosların esaplaw ushın obekt bolıp, miynet h’aqı formasındag’ı da’ramatlar esaplanadı.
Birden-bir sotsiallıq to’lemdi h’a’m qamsızlandırıw badallarin esaplap shıg’ıw ushın baza jen’illik sıpatında belgilengen to’lemler alınıp taslang’an miynet h’aqı formasında to’lenetug’ın da’ramatlar summası sıpatında belgilenedi.
Birden-bir sotsiallıq to’lem h’a’m qamsızlandırıw badallarin bazası esaplanıp atırg’anda to’mendegishe to’lemler alınıp taslanadı:
1.A’meldegi salıq kodeksinin’ 174-statyası 5,8,9,11 h’a’m 12 ba’nt (band) baplarında ko’rsetilgen kompensatsiya to’lemleri;
2.Personallarg’a esaplanatug’ın h’a’m onın’ razılıg’ı menen tiyisli byudjet yaki xayriya fondlarına (shembishilik, ekshembishilik h’a’m usılar sıyaqlılar ushın) o’tkeriletug’ın miynet h’aqı formasındag’ı da’ramatlar;
3.Personaldın’ a’h’miyetli sa’nesi, uzaq jıllıq xızmeti, ja’ma’a’t iskerliginde erisken jetiskenliklerin esapqa alıp og’an beriletug’ın xoshametlew formasındag’ı to’lemler;
4.Personalg’a ta’biyiy apat, basqa ayrıqsha jag’daylarda to’lenetug’ın to’lemler;
5.Jas qa’niygelerge joqarı oqıw ornın tamamlag’annan son’ kanikul (dem alıs) waqtı ushın yuridikalıq shaxslar esabınan to’lenetug’ın napaqalar.
Birden-bir sotsiallıq to’lemdi h’a’m qamsızlandırıw badallarin esaplap shıg’arıw h’a’m to’lew ta’rtibi.
Birden-bir sotsiallıq to’lem h’a’m qamsızlandırıw badallari h’a’r ayda salıq salınatug’ın bazadan ja’ne de belgilengen stavkalardan kelip shıqqan h’alda esaplap shıg’arıladı.
Yuridikalıq shaxslardın’ miynetke h’aqı to’lew fondınan birden-bir sotsiallıq to’lew stavkası O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ 2008-jıl 29-dekabrdegi PQ-1024-sanlı qararına tiykarlanıp 24% mug’darda belgilengen.
Yuridikalıq shaxslardan miynetke h’aqı to’lew fondınan birden-bir sotsiallıq to’lem ma’mlekettin’ maqsetli jamg’armaları h’a’m de ka’siplik awqam federatsiyası ken’esi ortasında belgilengen ta’rtipte to’mendegishe mug’darlarda bo’listiriledi:
-byudjetten tısqarı Pensiya jamg’armasına 23,6%;
-ma’mleketlik ba’ntlikke ko’meklesiw fondına –0,2%;
-ka’siplik awqam federatsiyası ken’esine-0,2%
Qamsızlandırıw badallari bolsa personallardın’ miynet h’aqısına qatnasta 3,5% mug’darında belgilengen.
Birden-bir sotsiallıq to’lemnin’ esap-kitabı salıq boyınsha esapqa alıw jerindegi ma’mleketlik salıq xızmeti organlarına salıq to’lewshi ta’repinen artıp barıwshı juwmaq penen:
-mikrofirmalar h’a’m kishi ka’rxanalar ta’repinen-jıldın’ h’a’r shereginde esabat da’wirinen keyingi aydın’ 25-ku’ninen keshiktirmey, al jıl juwmaqları boyınsha jıllıq finanslıq esabat tapsırılatug’ın mu’ddette;
-mikrofirmalar h’am kishi ka’rxanalar qatarına kirmeytug’ın salıq to’lewshiler ta’repinen h’a’r ayda esabat da’wirinen keyingi aydın’ 10-ku’ninen keshiktirmey al jıl juwmaqları boyınsha jıllıq finanslıq esabat tapsırılatugın mu’dette beriledi.
Qamsızlandırıw badallarining esap-kitabı dizimnen o’tkerilgen jerdegi ma’mleketlik salıq xızmeti organlarına salıq to’lewshi ta’repinen artıp barıwshı juwmaq penen jıldın’ h’a’r shereginde esabat da’wirinen keyingi aydın’ 25-ku’ninen keshiktirmey usınıladı.
Birden-bir sotsiallıq to’lem h’a’m qamsızlandırıw badallari yuridikalıq shaxslar ta’repinen to’mendegishe mu’ddetlerde a’melge asırıladı:
-birden-bir sotsiallıq to’lem-h’a’r ayda, keyingi aydın’ 10-ku’ninen keshiktirmey;
-qamsızlandırıw badallari-miynet h’aqıg’a pul qarjıların alıw ushın bankke h’u’jjetlerdi usınıw waqtında.