Televideniye va radio rejissurasi

Elektromagnit mikrofon.
Bu turdagi mikrofonlarda ovoz 
magnit maydonining o‘zgarishi natijasida, ya’ni harakatdagi 

---

51
yakor orqali paydo bo‘ladi. Mikrofon XX asrning so‘nggida 
yaponiyalik olim Yoguti tomonidan, ixtiro qilindi. Bunda 
dielektrik maxsus materialga ishlov berilgandan so‘ng unga 
elektr zaryadi yuboriladi va u kondensatorga ulandi.
Dinamik mikrofon.
Mazkur mikrofon tovush g‘altagining 
doimiy magnitdagi magnit maydon tarqalishining o‘zgarishi 
asosida ishlaydi. Mikrofon diafragmasi g‘altak bilan qattiq 
mahkamlangan bo‘lib, elektromagnit induksiyasi qonuniga 
binoan unda tovush ovoz bosimiga proporsional o‘zgarish 
paydo bo‘ladi. Dinamik mikrofonning sifat ko‘rsatkichlari: 
uning uncha katta bo‘lmagan o‘lcham va og‘irlikka 
ega ekanligi, mustahkamligi, ortiqcha yuk va mexanik 

---

52
silkinishlarga bardoshliligi. Shu bois u studiyalarda, sahna va 
ochiq maydonlarda keng qo‘llaniladi. Dinamik mikrofonlarga 
tasmali mikrofonlarni ham kiritish mumkin. Bunda uning 
tirqishiga o‘ralgan yupqa qat-qat tasmacha tebranib, uning 
chetlaridagi elektr taranglik paydo qiladi va moslashuvchi 
transformatordan so‘ng ekranlangan kabel orqali elektr 
kuchaytirgichga uzatiladi.
Tasmali mikrofonlar
yaxshi 
ko‘rsatkichga ega bo‘lsa-da, yuk-
lamaga chidamsiz. Bu mikrofonlar 
yaqin masofalarda ham past 
chastotalarni ajratib uzatadi. 
Shuning uchun ularni ochiq 
maydonlarda ishlatib bo‘lmaydi.
Ovoz yozish studiyasida 
eng ommabop mikrofonlar kon-
densatorli mikrofonlardir. Bunda 
tovush qabul qilishning bir 
tekisligida havoli kondensatorni namoyon etuvchi kapsul 
muhim omil sanaladi. Uning bir plastinasi harakatsiz bo‘lsa, 
boshqasi yengil, ixcham bo‘lib, tovush to‘lqinlari ta’sirida 
tebranadi. Harakatchan membranalar ikkita bo‘lishi mumkin. 
Kondensatorli mikrofonlar uchun quvvat manbayi mikrofonga 
ovoz ekranlangan kabel bilan qo‘shiluvchi maxsus to‘g‘rilovchi 
moslama orqali pultdan olinadi.
So‘nggi vaqtda uzun kabel va shnurlarsiz ishlovchi 
radiomikrofonlar ham keng tarqalmoqda. Ular radio va 
teleko‘satuvlar, tok-shoularda va konsertlarda, ommaviy 
tantanalarda qo‘llaniladi.
Alohida guruhni tashkil etuvchi ilmoqli mikrofonlar 
suxandon va boshlovchilar uchun nihoyatda qulay hisoblanadi.

---

53
Mikrofondan foydalanish borasida ayrim ko‘rsatmalar.
Mikrofonlarni ularning soni va texnik xarakteristikasiga 
qarab yozuv vaqtida ishlata bilish eng murakkab va zarur 
shartlardan biridir. Bu kabi muammolar bilan ovoz rejissorlari 
va operatorlari har kungi ish jarayonlari davomida to‘qnash 
keladilar.
Ma’lum bo‘lishicha, hech bir adabiyotda mikrofonlarni 
o‘rnatishning batafsil prinsipi (sxemasi) berilmagan. Bunda 
professional ovoz rejissorlari va operatorlari mikrofonlarning 
ishlash prinsipi va o‘z bilimlariga tayangan holda o‘rnatishlari 
mumkin. Har bir makonning akustik parametri bir-biridan farq 
qilishi tufayli ovoz rejissorlari yuzaga keluvchi qo‘shimcha 
muammolarni hal qilishlariga to‘g‘ri kelmoqda. Qoniqarli 
mikrofon repetisiyasini tashkil qilib, ovoz yozuvini bir necha 
bor amalga oshirgandan so‘nggina sifatli natijaga erishish 
mumkin. Bunda studiyada ovoz yozish tajribasiga ega bo‘lish, 
musiqiy sozlarning jarangi, ularning akustik tuzilishi va turli 
ko‘rinishdagi musiqiy dasturlarni yaxshi bilish lozim bo‘ladi. 
Tajribalar shuni ko‘rsatmoqdaki, yuqorida aytib o‘tilganlarga 
rioya qilinsa, boshqa rejissorlarga ham shu usulda ovoz 
yozishni tavsiya etsa bo‘ladi.
Eng avvalo, ovozni sifatli yozish uchun studiyani 
ijrochilar bilan to‘ldirish me’yoriga amal qilish kerak. 
Musiqiy yozuvlarda har bir ijrochiga 35–50 m
3
, 50 kishilik 
orkestr uchun 2000 m
3
, opera, oratoriya, simfonik asarlarni 
yozish uchun ixtisoslashgan 150–200 kishilik jamoaga 
6000–10000 m
3
hajmdagi studiya talab qilinadi. Bu talablarga 
javob bermagan studiyalarda ovoz yozish sifati past bo‘ladi. 
Ovoz sifatli chiqishida akustik joylashuv ham muhim rol 
o‘ynaydi.

---

54