Televideniye va radio rejissurasi

Mavzu yuzasidan savollar:
1. Rejissor kim va uning vazifalari nimalardan iborat?
2. Teatr, kino va televideniye rejissorlarining o‘xshash va 
farqli tomonlari nimada?
3. Rejissorning aktyor bilan ishlash jarayoni haqida 
nimalarni bilasiz?
TELEVIDENIYEDA TASVIRCHI VA UNING 
VAZIFALARI
Operator – asosiy ekran mahsuloti yaratuvchilaridan biri 
bo‘lib, rejissor va rassom bilan birgalikda ekran mahsuloti ning 
g‘oyaviy-badiiy yechimini topadigan, bevosita suratga olib 

---

35
beruvchi xodim hisoblanadi. Operatorning «ishlab chiqarish 
vositasi» – bu televizion kameradir. 
Operator asosiy film yaratuvchilardan biri hisoblanadi va 
u bevosita filmning tasviriy vositasi ustida ish olib boradi, 
postanovkachi-rejissor bilan hamkorlikda filmning g‘oyaviy-
badiiy yo‘nalishi va tasviriy talqin etilishini ta’minlaydi.
Operator film sujetining rivoji, obrazlar xususiyati, suratga 
olish ishlarida nimalarga e’tibor qaratish lozimligini bilish 
uchun avvalo rejissorlik ssenariysini, uning rejalarini o‘rganib 
chiqadi. Rassom bilan hamkorlikda dekoratsiyani, suratga 
olinishi lozim bo‘lgan obyektlarni, yorug‘lik yo‘nalishini 
o‘rganadi.
Operator idrokli, ko‘zi o‘tkir, 
harakatchan, epchil bo‘lishi, u 
odatda bo‘lajak filmni oldindan 
ko‘ra bilishi, shu sababli har 
qaysi kadrni alohida-alohida 
o‘zlashtirib, qaysi tomondan 
suratga olish, yorug‘likni qay 
tomonga tushirish singari de-
tallarni ishlab chiqishi ke-
rak. Qolaversa, u film qah-
ramonining harakterini, u 
gavdalantirayotgan obrazni bi-
li 
shi, uning imo-ishoralarini, xatti-harakatlarini tasavvur 
etishi kerak. Chunki u ssenariy muallifi bilan rejissorning 
fikr-o‘ylari, aktyorlarning ijrosini tasvirga tushiruvchi, ya’ni 
tomoshabinga yetkazuvchi shaxs hisoblanadi. Operator 
tasvirga olinayotgan kadrni «kamera ko‘zi» bilan ko‘rgan 
holda zarur rakurslarni va suratga olish planlarini va usullarini 
tanlaydi. Operator suratga olagan kadri oldingi yoki keyingi 
Ko‘rinish 2-o‘rta plan
Yirik plan Umumiy plan
1-o‘rta plan Uzoq plan

---

36
kadrning bir bo‘lagi ekanligini yaxshi bilishi zarur. Operator 
shunchaki kadrlarni tasvirga olishi kerak emas, u ma’lum 
ma’noda ijodiy asar yaratuvchi bo‘lishi zarur.
Operator tasvirga olish jarayonida kadrning mazmu nidan, 
film dramaturgiyasidan kelib chiqqan holda turli planlardan 
foydalanishi zarur, bular ko‘rinish (detal) plan, yirik plan, 
birinchi o‘rta plan, ikkinchi o‘rta plan, umumiy plan, uzoq 
plan va ikkita qo‘shimcha makro va mikro planlardir.
Kino va televideniye operatori filmlar va televizion 
ko‘rsatuvlarni tasvirga olish ishlarini bajaradi. Ushbu 
ekran mahsulotlari turli texnik apparaturalar turlari va turli 
uskunalardan foydalanishni talab qiladi. Kino loyihalarida 
ishtirok etayotgan operator rejissorning badiiy g‘oyasini 
ochib berishga ko‘proq e’tibor qaratadi. Turli suratga olish 
usullari, suratga olish obyektlari va aktyorlarni, teleboshlovchi 
va ishtrokchilarni yoritish, kadrning kompozitsion tuzilish 
strukturasi, kameraning harakatlanishi, planlarning o‘z-
garishi – bu operatorga yordamga keluvchi usullardir. Bir 
necha kamera o‘rnatish – televizion studiya ishlarining o‘ziga 
xos xususiyatidir. Rejissorlik pultidan operator turli joylarda 
o‘rnatilgan bir necha kameralarni, turli rakurslarda tasvirga 
olinayotgan kadrlarni boshqaradi.