Teleskoplar mavzusini o’qitish usuli. I. Mambetova


Ultrabinafsha  astronomiya



Download 3,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/66
Sana30.12.2021
Hajmi3,93 Mb.
#93026
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   66
Bog'liq
yangi pedagogik va axborot texnologiyalar negizida teleskoplar mavzusini oqitish usuli

Ultrabinafsha  astronomiya.  Ultrabinafsha  nurlar  (

λ>

120  nm)  da 



kuzatishlar uchun yuqorida ko’rib chiqilgan alyuminlangan botiq ko’zguli teleskop 

(masalan,  Richi-Kreten  optik  tizmdagi  reflektor)  yetarli.  To’lqin  uzunligi  100  nm 

dan 120 nm gacha UB nurlanishni alyuminlangan ko’zgu yaxshi qaytarishi uchun 

u  yupqa  ftorlangan  magniy  qatlam  bilan  qoplanadi.  Osmon  yoritqichlarining  UB 

nurlanishi odatda kam intensivlikka ega. Shuning uchun UB nurlarda kuzatishlarga 

mo’ljallangan  teleskoplarda  nur  qaytaruvchi  sirtlar  (ko’zgular)  soni  minimal 

bo’lishi  kerak.  Masalan,  bu  nurlarni  spektrga  yoyishda  botiq  kuzgusimon 

difraksion panjara ishlatiladi. Bunda kollemator va kamera ko’zgulari ishini botiq 

difraksion  panjara  bajaradi.  To’lqin  uzunligi  40  nm  dan  qisqa  UB  nurlar  (chetki 

UB  va  rentgen)  ko’zgu  yuziga  kichik  burchak  ostida  tushganda  ularni  ko’zgudan 




32 

 

aks  qaytishi  yuqori  darajada  kuchli  bo’ladi.  Bu  diapazonda  teleskopning  bosh 



ko’zgusi yaxshi samara berishi uchun uning sirtiga nur qiya holda tushishi kerak.  

Oxirgi yillarda (1990-yillardan keyin) chetki UB va rentgen nurlarda osmon 

yoritqichlarini  (Quyoshni)  tekshirishda  bosh ko’zguga tik  holatga  yaqin  nurlanish 

tushadigan 

Richi-Kreten 

teleskopi 

qo’llanilmoqda. 

Masalan, 

1995-yilda 

Yer+Quyosh  tizimining  birinchi  Lagranj  nuqtasiga  (u  Yerdan  1.5  mln  km 

uzoqlikda,  Quyosh  tomonda)  chiqarilgan  EIT/SOHO  (Chetki  ultrabinafshada 

Tasvirga  oladigan  Teleskop/Quyosh  va  Geliosfera  Observatoriyasi)  ga  shunday 

teleskop  o’rnatilgan.  Bu    ko’rish  maydoni  45'  bo’lgan  teleskopning  ko’zgulari 

sirtiga  ustma-ust  bir  necha  qatlam  molibden  va  kremniy  yotqizilgan.  Ko’zgular 

to’rtta  kvadrantga  bo’lingan,  har  bir  kvadrant  oldiga  ma’lum  filtrlar  (berilliy, 

selyuloza,  alyumeniy  plyonkalar)  qo’yiladi  va  ular  teleskopning  fokal  tekisligida 

ketma-ket ma’lum spektral chiziq (FeX 

λ

17.1 nm, FeXII 



λ

19.5 nm, FeXIV 

λ

28.4 


nm,  HeII 

λ

30.4  nm)  nurida  Quyosh  tasvirini  hosil  qiladi.    Bunday  ko’p  qatlamli 



ko’zgular monoxramatik teleskopga aylanadi va ma’lum to’lqin uzunlikdagi nurlar  

uchun  oldindan  hisoblab  chiqiladi  va  shu  to’lqin  uzunlikdagi  nurlarda  Quyoshni 

kuzatishda qo’llaniladi.  

Rentgen  va  gamma  nurlar  Yer  atmosferasida  yutiladilar  va  shuning  uchun 

ular Yer yuziga etib kelmaydi. Bu  nurlarni yig’ish, o’lchash va qayd qilish uchun 

teleskop  va  o’lchash  asbobini  Yer  atmosferasidan  tashqariga  chiqarish  kerak. 

Rentgen  va  gamma  nurlarni  yig’uvchi  va  qayd  qiluvchi  asbob  mos  ravishda 


Download 3,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   66




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish