Teleskoplar mavzusini o’qitish usuli. I. Mambetova

Reflektorning  nur  yig’uvchi  qismi  bosh  ko’zgu  deb  ham  ataladi.  U 

issiqlikdan  kengayish  koefitsenti  kam,  yengil  va  mustahkam  shisha  navidan 

(zerodur,  sitall)  botiq  (qabariq)  parabolik  (giperbolik)  shaklda  yasaladi  va  sirtiga 

bir  tekis  vakuumda  bug’latilgan  alyuminiy  qatlam  (1  –  2  nm)  yotqiziladi.  Vaqt 

o’tishi  bilan  bu  qatlam  alyuminiyning  oksidlanishi  tufayli  10  martagacha 

qalinlasha baradi.  Bunday  ko’zgu  unga tushgan nurning 90  % ni qaytaradi.  Botiq 

parabolik ko’zguning sirti, parabola (geometrik egri chiziq) ning o’z o’qi atrofida 

aylanishi natijasida hosil bo’ladigan, geometrik sirtga o’xshash bo’ladi. 

Ob’ektiv  va  bosh  ko’zgu  aylana  gardish  shaklga  ega  va  uning  diametri  D 

bo’lsin. Ob’ektivga tushgan parallel nurlar (yulduzlar nuri shunday bo’ladi) undan 

o’tayotganda  sinadi  (yoki  bosh ko’zgudan  qaytganda  yo’nalishini  o’zgartiradi) va 

yo’nalishini  o’zgartirib  uning  fokal  tekisligida  (Σ)  kesishadi  (yig’iladi)  va  manba 

(ob’ekt)  ning  tasvirini  hosil  qiladi.  Fokal  tekslikni  ob’ektivdan  uzoqligi  uning 

fokus masofasi (F) deb ataladi. Fokal tekislik optik o’qqa perpendikulyar bo’ladi 

va  unda  predmet  yoki  yorug’lik  manbainning  to’ntarilgan  tasviri  hosil  bo’ladi. 

Agar  fokal  tekislikka  fotoplastinka  o’rnatilsa,  u  holda,  yoritqich  (yoki  ob’ekt) 

larning, osmonining suratini olish mumkin. 

 

---

19