|
Vulkanizm- bu magmaning er qobig'ining chuqurligidan yer yuzasiga o'tishi jarayoni. Vulkanlar- tog'lar va balandliklar ko'rinishidagi geologik shakllanishlar, ular magma er yuzasiga yorilib ketgan joylarda paydo bo'lgan konussimon, tasvirlar va boshqa shakllar.
Vulkanizm subduktsiya va obduksiya zonalarida, litosfera plitalari ichida esa geosinklinal zonalarda namoyon bo'ladi. Eng ko'p vulqonlar Osiyo va Amerika qirg'oqlarida, Tinch va Hind okeanlari orollarida joylashgan. Atlantika okeanidagi baʼzi orollarda (Amerika qirgʻoqlari yaqinida), Antarktida va Afrikada, Yevropada (Italiya va Islandiya) vulqonlar ham bor. Faol va o'chgan vulqonlarni farqlang. Ishlayotgan doimiy yoki vaqti-vaqti bilan otiladigan vulqonlarni nomlang; yo'q bo'lib ketgan- o'z harakatlarini to'xtatganlar va ularning otilishi haqida ma'lumot yo'q. Ba'zi hollarda o'chgan vulqonlar yana o'z faoliyatini boshlaydi. Vezuviy bilan ham shunday bo'ldi, uning kutilmagan otilishi milodiy 79 yilda sodir bo'ldi. e.
Rossiya hududida Kamchatka va Kuril orollarida vulqonlar ma'lum (47-rasm). Kamchatkada 129 vulqon mavjud bo'lib, ulardan 28 tasi faol. Eng mashhur vulqon Klyuchevskaya Sopka (balandligi 4850 m) bo'lib, uning otilishi taxminan har 7-8 yilda takrorlanadi. Avachinskiy, Karymskiy, Bezymyanskiy vulqonlari faol. Kuril orollarida 20 tagacha vulqon mavjud boʻlib, ularning yarmiga yaqini faoldir.
Kavkazdagi so'ngan vulqonlar - Kazbek, Elbrus, Ararat. Masalan, Kazbek hali toʻrtlamchi davr boshida ham faol edi. Ko'p joylarda uning lavalari Gruziya harbiy magistrali hududini qamrab oladi.
Sibirda Vitim tog'lari ichida o'chgan vulqonlar ham topilgan.
Guruch. 47.
Vulqon otilishi turli yo'llar bilan sodir bo'ladi. Bu ko'p jihatdan otilayotgan magma turiga bog'liq. Kislota va o'rta magmalar juda yopishqoq bo'lib, portlashlar, toshlar va kullarning chiqishi bilan otilishlarni keltirib chiqaradi. Asosiy tarkibdagi magmaning chiqishi odatda portlashsiz, tinchgina sodir bo'ladi. Kamchatka va Kuril orollarida vulqon otilishi zilzilalar bilan boshlanadi, keyin suv bug'ining chiqishi va qizg'ish lavaning quyilishi bilan portlashlar sodir bo'ladi.
Masalan, 1944-1945 yillarda Klyuchevskaya Sopkaning otilishi. kraterdan 1500 m balandlikdagi issiq konusning paydo bo'lishi, issiq gazlar va tosh bo'laklarining chiqishi bilan birga keldi. Buning ortidan lava to'kilib ketdi. Otlov 5 magnitudali zilzila bilan birga bo‘lgan. Vezuviy kabi vulqonlarning otilishi paytida kuchli yog'ingarchilik suv bug'ining kondensatsiyasi tufayli xarakterlidir. G'ayrioddiy kuch va ulug'vorlikdagi loy oqimlari paydo bo'lib, ular qiyaliklardan pastga tushib, ulkan vayronagarchilik va vayronagarchilikka olib keladi. Kraterlarning vulqon yon bagʻirlarida qor erishi natijasida hosil boʻlgan suv ham harakat qilishi mumkin; va krater o'rnida hosil bo'lgan ko'llarning suvi.
Vulkanli hududlarda bino va inshootlarni qurish muayyan qiyinchiliklarga duch keladi. Zilzilalar odatda vayron qiluvchi kuchga etib bormaydi, lekin vulqon tomonidan chiqarilgan mahsulotlar bino va inshootlarning yaxlitligiga va ularning barqarorligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Otilish paytida ajralib chiqadigan ko'plab gazlar, masalan, oltingugurtli gazlar odamlar uchun xavflidir. Suv bug'ining kondensatsiyasi halokatli yomg'ir va loy oqimlarini keltirib chiqaradi. Lava oqimlarni hosil qiladi, ularning kengligi va uzunligi qiyalik va relefga bog'liq. Lava oqimining uzunligi 80 km (Islandiya) ga etgan va qalinligi 10-50 m. , qum, lapilli (diametri 1-3 sm zarralar), bombalar (santimetrdan bir necha metrgacha) bo'lgan holatlar mavjud. Ularning barchasi qotib qolgan lava bo'lib, vulqon otilishi paytida turli masofalarga tarqalib, er yuzini ko'p metrli vayronalar qatlami bilan qoplaydi va binolarning tomlarini tushiradi.
Yer qobig'ining mantiya va tashqi qobiqlar orasidagi holati - atmosfera, gidrosfera va biosfera - unga Yerning tashqi va ichki kuchlarining ta'sirini belgilaydi.
Yer qobig'ining tuzilishi bir jinsli emas (19-rasm). Qalinligi 0 dan 20 km gacha o'zgarib turadigan yuqori qatlam murakkab cho'kindi jinslar- qum, gil, ohaktosh va boshqalar.Buni burg'ulash quduqlarining o'pirilishlari va yadrolarini o'rganish natijasida olingan ma'lumotlar, shuningdek, seysmik tadqiqotlar natijalari tasdiqlaydi: bu jinslar bo'sh, seysmik to'lqinlarning tezligi past.
Do'stlaringiz bilan baham: |
