Tektonik harakatlar va ularning oqibatlari

metamorfik jinslar. Bu jinslar guruhi yuqori harorat, bosim va kimyoviy oʻzgarishlar taʼsirida choʻkindi va magmatik jinslardan hosil boʻlgan. Shunday qilib, harorat va bosim ta'sirida loyga gil slanetslar, qumda - zich qumtoshlar va ohaktoshlarda - marmar hosil bo'ladi. O'zgarishlar, ya'ni metamorfozlar nafaqat cho'kindi jinslar, balki magmatik jinslar bilan ham sodir bo'ladi. Yuqori harorat va bosim ta'sirida granit qatlamli tuzilishga ega bo'ladi va yangi jins - gneys hosil bo'ladi.
Yuqori harorat va bosim jinslarning qayta kristallanishiga yordam beradi. Qumtoshlardan juda kuchli kristall jins - kvartsit hosil bo'ladi.
§ 22. Yer qobig'ining rivojlanishi
Ilm-fan shuni ko'rsatdiki, 2,5 milliard yil oldin Yer sayyorasi butunlay okean bilan qoplangan. Keyin ichki kuchlar ta'sirida er qobig'ining alohida bo'limlari ko'tarilishi boshlandi. Ko'tarilish jarayoni shiddatli vulkanizm, zilzilalar va tog'larning qurilishi bilan birga keldi. Birinchi quruqlik hududlari - zamonaviy qit'alarning qadimgi yadrolari shunday paydo bo'ldi. Akademik V. A. Obruchev ularni chaqirdi "Erning qadimiy toji".
Quruqlik okean ustidan ko'tarilishi bilanoq uning yuzasida tashqi jarayonlar ishlay boshladi. Tog' jinslari vayron bo'lgan, vayron bo'lgan mahsulotlar okeanga olib ketilgan va uning chekkalarida cho'kindi jinslar shaklida to'plangan. Cho'kindining qalinligi bir necha kilometrga yetdi va uning bosimi ostida okean tubi cho'kishni boshladi. Okeanlar ostidagi er qobig'ining bunday ulkan chuqurliklari deyiladi geosinklinallar. Yer tarixida geosinklinallarning shakllanishi qadimdan hozirgi kungacha davom etib kelgan. Geosinklinallar hayotida bir necha bosqichlar mavjud:
– embrion- er qobig'ining egilishi va cho'kindilarning to'planishi (28-rasm, A);
– etuklik– qalinligi 15–18 km ga yetganda va radial va lateral bosim paydo bo'lganda, chuqurni cho'kindi bilan to'ldirish;
– katlama- Yerning ichki kuchlari bosimi ostida burmali tog'larning shakllanishi (bu jarayon shiddatli vulkanizm va zilzilalar bilan birga keladi) (28-rasm, B);
– susaytirish- tashqi jarayonlar natijasida vujudga kelgan tog'larning vayron bo'lishi va ularning o'rnida qoldiq tepalikli tekislikning paydo bo'lishi (28-rasm).