Технологическая карта лекционных занятий

Zanjirning EYK manbali qismi uchun Om qonuni
A gar zanjirning biror qismida EYK manbai bo‘lsa, u holda bu zanjir uchun potensiallar ayirmasi EYKning yo‘nalishini e’tiborga olgan holda aniqlanadi. Om qonuni esa quyidagicha ifodalanadi (1.14 –rasm, a):
.
1.14 – rasm, b uchun
.
Umumiy holda, ya’ni elektr zanjir tarkibida bir nechta EYK manbai va rezistorlar bo‘lsa,
t ok ifodadan aniqlanadi.
Bu ifoda umumlashgan Om qonuni deyiladi.
Bir konturli elektr zanjiri uchun Om qonuni quyidagicha yoziladi:

bunda - ichki va tashqi qarshiliklarning zanjir bo‘yicha arifmetik yig‘indisi, - zanjirdagi EYKlarning algebraik yig‘indisi. Agar tok yo‘nalishi EYK yo‘nalishi bilan bir xil bo‘lsa, u holda EYK E musbat, qarama-qarshi yo‘nalishda bo‘lsa, manfiy ishora bilan olinadi.
Masala: tarmoqlanmagan zanjirda (1.15-rasm) EYK E₁q=110 V, E₂q=48 V, rezistor R₁q=18 Om, R₂ q=13 Om. a va b nuqtalar orasidagi kuchlanishni aniqlang.
Yechish. Tokning musbat yo‘nalishini soat mili harakati yo‘nalishi bo‘yicha qabul qilamiz. Om qonuniga asosan:

EYK E₁ ning yo‘nalishi tok I yo‘nalishi bilan bir xil bo‘lgani uchun E₁ musbat ishorada, E₂ yo‘nalishi esa tok I yo‘nalishiga teskari bo‘lgani uchun manfiy ishorada olindi. Tok yo‘nalishi ixtiyoriy qabul qilinadi. Agar topilgan tokning qiymati manfiy ishora bilan chiqsa, u holda tokning haqiqiy yo‘nalishi dastlab qabul qilingan tok yo‘nalishiga teskari yo‘nalgan bo‘ladi.
a va b nuqtalar orasidagi potensiallar ayirmasi U_ab ni aniqlash uchun zanjirni adb qismini olib, unga zanjirning EYK manbali qismi uchun Om qonuni qo‘llaniladi:
, bundan
.
Zanjirning asb qismi uchun esa
, bundan

Demak, yoki
Elektr energiya
Oddiy elektr zanjiri uchun tok Om qonuniga ko'ra quyidagicha aniqlanadi:
bundan
ekanligini hisobga olib, ifodani hosil qilamiz. Oxirgi tenglamani ikkala tomonini ga ko'paytiramiz:

bu yerda -manba energiyasi yoki u bajargan ish. tengliklardan ni hosil qilamiz.
Bunda -manba ichki qarshiligida isrof bo'lgan energiya. W – R qarshilikli iste'molchida sarf bo'lgan energiya.
Shuni ta'kidlash kerakki, ish va energiya teng kuchli tushunchalardir. Energiyani o'lchash uchun jism shu energiyani sarflab bajargan ishini o'lchash kerak bo'ladi.
Energiyaning o'lchov birligi .
1 kVtsoat = 3600000 Jl.
Elektr quvvat
Elektr quvvat-elektr energiyani uzatish va boshqa tur energiyaga aylantirish tezligini xarakterlovchi fizik kattalikdir:

bu yerda -manbaning quvvati.
Quvvatning o'lchov birligi vatt. 1 vatt - 1 sekund davomida 1 Jl ish bajarishga teng quvvat.
Energiya manbaining iste'molchiga berayotgan quvvati:
(1.1)
Manba ichki qarshiligida isrof bo'lgan quvvat: .