Tábiyiy ilimler boyınsha atamalardıń túsindirme sózligin dúziw máselesi Reje

Qaraqalpaq tiliniń sózlik quramıhám onda terminologiyalıq qatlamnıń ornı. Qaraqalpaq tili rawajlanǵan millet tilleriniń biri. Onıń házirgi rawajlanıw dárejesi sóz baylıǵı hám sóylewdi támiyin etiwdegi keń múmkinshilikleri, eń birinshi gezekte, sózlik quramda kórinedi.
Qaraqalpaq tiliniń sózlik quramında qaraqalpaq xalqınıń pútkil tariyxıy ómiri, kún kórisi, aqıl-oyı, psixologiyası, ruwxıy dúnyası, intelektuallıq rawajlanıw jaǵdayı, pútkil turmısı, barlıǵı óz sáwlesin tapqan. Ekonomikalıq-siyasiy hám mádeniy turmıstıń, tariyxıy jámiyetlik rawajlanıwlardıń pútkil korinisi uǵımlar hám sózler túrinde xalıqtıń sanasında qáliplesken hám olar til arqalı qatnastı támiyin etip, óziniń sotsiallıq xizmetin atqarıp kiyatır.
Sózlik quramǵa usı tilde sóylewshi jámááttiń kúndelikli pikir alısıwında qollanılıp kiyatırǵan barlıq sózleri kiredi, yaǵnıy tilde bar sózlerdiń barlıǵı jıynalıp sózlik quramdı quraydı. Onıń sanlıq mólsherin dál anıqlaw hesh qanday múmkin emes. Házirgi leksikografiya tilde qansha sózdiń bar ekenligin anıqlawda ázizlik etedi. Tildiń sheksiz hám dinamikalıq sistema ekenligi de sonda. Oris leksikologiyası tariyxında úlken alım bolǵan V. J. Dal tárepinen dúzilgen «Janlı orıs tiliniń túsindirme sózligi» 200000 sózdi ǵana qamtıydı. Ol ele de tolıq emes, oris tiliniń sózlik kólemi usı kórsetkish penen sheklenbeydi, óytkeni til qurılısında jámiyetlik turmısqa sáykes ózgerislerdi aldı menen sózlik quramı qabıl etedi, hár qanday jańa túsinik sóz mánisi túrinde óz kórinisin tabadı, bunday ózgerisler úzliksiz dawam etip otıradı, bulardıń barlıǵı sózlik quramǵa kelip qosıladı, onı jetilistiredi, bayıtıp baradı. Al, qaraqalpaq tili bolsa, tariyxıy dáwirler dawamında ulıwma xalıq tiline tiykarlanǵan ádebiy til, millet tili dárejesine kóterildi.
Sózlik quram ádebiy tildiń, millet tiliniń uliwma xalıqlıq ólshemin qáliplestirgen, jetilistirgen til yarusi. Yaǵniy leksikalıq- semantikalıq podsistema sipatında tanılıp, rawajlanıp kelmekte.
Qaraqalpaq tiliniń sózlik qurami oǵada bay. Ol jámiyetlik turmistiń barlıq táréplerin óz ishine alatuǵin leksikalıq birliklerdi qamtıydı. Onda óz sózlik qatlam elementleri, ózgelik qatlam elementleri, qollaniw órisi boyinsha shekleniwshilikti bilmeytuǵin uliwma qollanılıwshi sózlerde, sheklengen dialektizmler menen professionalizmler de sotsiallıq jargonlar menen argotizmler de, qollanılıw jedelligi yamasa siyrekligine qaray ózgeshe toparlardı quraytuǵin gónergen sózler de, neologizmler de, awızeki sóylew stiline tán leksikalıq birlikler de, jazba stilge tán sózler de, sonday-aq frazeologizmler de belgili orin iyeleydi. Máselen, ata, ana, jer, suw, altw, beriw, kóriw, bes, alti, júz usaǵan sózler tariyxiy shiǵisi jaǵinan óz sózlik qatlaminiń elementleri bolsa, xizmet, miynet, awqat, sebep, ráhát, paxta, baha, báhár qaharman, kómek usaǵan sózler arab-parsi sózlerinen ibarat, revolyutsiya, klass, matematika, ximiya, t. b. sózler oris tili arqalı qaraqalpaq tiline awısqan. Qaraqalpaq tiliniń sózlik quraminiń basım kópshiligi keń qollanılıw órisine iye bolsa, kúkirt (shirpt). shum (shalbar), ójek (buzaw) aymaqlıq tarqalıwi jaǵinan shekle- nedi, qaraqus, quyratpa, garbol kásipke baylanishi sotsiallıq ortalıqta ǵana paydalanıladı, quladı (imtixan tapsıra almadı), iship aldı (barlıǵ in biledi), talabalar ortalıǵında qollanıladı. Jedel hám siyrek qollanılıwına qaray qozaq, má ki, kiymeshek, árebek góner- gen istorizmler bolsa, estafeta, há ptelik, baslama, xojaliq esabi, ózin-ózi támiyinlew jańa sózler, yaǵny neologizmlerden ibarat.

Demek qaraqalpaq tiliniń sózlik qurami tariyxiy jaqtan da, qollaniliwi jaǵinan da, mánilik jaqtan da túrli sózler toparın óz ishine aladı. Olar turmıstıń barlıq tarawları boyinsha nomi- natsiyalıq atamalardı ańlatadi. Onda sanaatqa, diyqanshiliqqa, sharwashiliqqa, balıqshiliqqa, qusshiliqqa, baǵshiliqqa, qurilis isle- rine, sawda islerine, jol-qatnas tarawina, aziq-awqatqa, uris isle- rine, sportqa, siyasiy turmisqa, ilim hám mádeniyat tarawlarına, t. b. baylanıslı atamalar bar. Bulardiń barlıǵı da tariyxiy dáwirler dawamında dóregen, qáliplesken hám rawajlanǵan. Demek, qaraqalpaq tili oniń sózlik quramı qaraqalpaq xalqınıń tariyxı dawamında payda bolip rawajlanıp kelmekte.

Qaraqalpaq tiliniń sózlik qurami óziniń tarixiy qáliplesiw hám rawajlaniwiniń barısında tilge tán nizamlılıqlarǵa sáykes, jámiyetlik turmistiń talabi tiykanında nominatsiyalıq hám arnawli sóz birlikleri menen bayıp keldi. Solardıń ishinde sózlik qu- ramniń ajiralmas bir bólegi, arnawli leksikalıq qatlami bolǵan terminler toparınıń orni girewli.

Tildiń belgili bir tariyxiy rawajlaniw dáwirindegi jaǵdayı sol dáwirdegi jámiyetlik turmistiń dárejesi menen tikkeley baylanıslı. Óytkeni til, jámiyetlik turmistan, jámiyetlik turmis tilden gá- rezli. Usi eki jaǵdaydıń birligi tildiń adamlar arasındaǵi qatnastiń obektiv talapların toliq qanaatlandırıwına sebepshi boladi. Buni hár qanday jeke tildiń misalında kóriwge boladi.

Máselen, qaraqalpaq tiliniń tariyxiy rawajlaniwinda elewli bir neshe dáwirler aniq kózge taslanadi. Bul dáwirlerdiń ózgeshe- likleri qaraqalpaq tiliniń sózlik quramı hám oniń rawajlaniwi haqqındaǵi mashqalanı úyreniwde ayrıqsha esapqa alınadı. Aytayıq ásirimizdiń 20-jillarına shekemgi waqitlardı óz ishine alatuǵin birinshi tariyxiy dáwirde terminler sistemasında arnawli uǵim atamaları definitivlik sipat ayrıqshalıqlarına iye nomenklaturaliq birlikler túrinde kóbirek kózge taslanǵanliǵin bayqaymız: bay, jarl, gedey, nirg, arzan, qimbat, qun, qarız, t. b. Al, 20-jillardan keyingi dáwirlerde bolsa jámiyetlik turmistiń rawajlaniwi óndi- ristiń ilim hám texnikaniń, mádeniyattıń hám siyasiy ómir- diń-qullası xalıq turmısındaǵi barlıq tarawlar boyinsha sózlik quramda ózgerisler payda boldi. Qaraqalpaq tili leksikalıq-seman- tikalıq jaqtan sezilerli dárejede keńeyedi: sana, shinlıq, jámiyetlik sana, ideya, kózqaras, metodologiya, t. b. (filosofiyalıq uǵimlarǵa baylanıslı), tárbiya, tálim, tálim-tarbiya, sabaq, aqil tárbiyası, miynet tárbiyası, bekkemlew, tákirarlaw, sanalılıq printsipi, kór- setpeli qural, t. b. (pedagogikalıq uǵimlarǵa baylanıslı) kislorod, vodorod, kislota, eritpe, toyinǵan eritpe, reaktsiya, azot, fosfor, fosforit, sulfat kislotasi, ximiya, ximiyalıq elementler, t. b. (ximiya ilimine dárek uǵimlardı anıqlawǵa baylanıslı), operatsiya, tera- piya, ginekologiya, onkologiya, xirurgiya, dispanser, aspirin, penit- silin, diagnoz, diagnostika, dispanserlew, infektsiya, t. b. (medi- tsinaǵa baylanıslı), buwin, pát, gáp, baǵinińqi qospa gap, baslawish, bayanlawish, toliqlawish, pisiglawish, bas ag zalar, ekinshi dárejeli aǵ zalar, irkilis belgileri, leksika, fonetika, grammatika, morfologiya, sintaksis, orpoepiya, orfogramma, t. b. (til bilimine baylanish), roman, poeziya, drama, dramaturgiya, elegiya, janr, qaharman, kompozitsiya, qosiq qurilist shig armaniń ideyalıq maz- muni, obraz, portret, t. b. (ádebiyattaniw ilimine baylanıslı), jergilikli tógin, mineral tóginler, agrotexnikalıq qáde kompleksli brigada, saylandi sort, jipek, paxta, paxta talshiǵi, jińishke talali, shekanka, súrim traktort, azıqlandırıw, t. b. (awil xojaliǵina baylanıslı), forsunka, hawa forsunkası, shpindel agregat, dizel, radiator, akkumulyator, tormoz, dinamo, far. signal, tsep, t. b. (texnikaǵa baylanıslı) hám taǵi basqalar. Bunday ilim hám texnikaǵa, xalıq xojaliǵiniń túrli tarmaqlarına baylanıslı uǵimlar tiykarında dóregen sóz-lerdiń topari oǵada kóp. Olar arnawli uǵimlardı definitivlik jaqtan aniqlawshi terminler sipatında ásirese, sońǵi dáwirlerde sózlik quramda jedel túrde payda boldi hám kólemi jaǵinan da, sáykes uǵimlardı anıqlawshi sapasi jaǵinan da til qurilisında úlken bir leksikalıq qatlamdi payda etti. Bul óz gezeginde qaraqalpaq tiliniń sózlik quraminiń toliǵiwina jetilisiwine kem-kem bayıwına sebepshi boldi. Terminologiya tildiń, oniń sózlik quramınıń dárejesin de kórsetedi. Rawajlanǵan ádebiy tilde terminologiya real kórset- kishlerdiń biri retinde bahalanadı. Sonlıqtan da házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń rawajlanıwı haqqındaǵi mashqala qaraqalpaq ter- minologiyasında hár tárepleme hám tereń izertlewdi talap etedi. Millet tilleriniń sózlik quramın ilimiy kózqarastan táriplew oniń áhmiyetli podsisteması bolǵan terminologiyasına jeterli baha beriwsiz hesh qanday múmkin emes.

Qaraqalpaq terminologiyasınıń rawajlanıwında sońǵi tariyxıy dáwirlerdiń orni girewli. Bul terminler tek ǵana usi dáwirlerde payda boldi degendi ańlatpaydı. Kerisinshe qaraqalpaq tiliniń sózlik quramında 20-jillarǵa shekem de terminler arnawli leksi- kalıq birlikler sipatında ómir súrip, kúndelikli til arqali qatnas halatında xizmet atqarıp keldi. Degen menen xalıqtıń professio- nallıq iskerliginiń keńeyiwi, ilim hám texnikanıń, ekonomika menen mádeniyattıń, intelektuallıq rawajlaniwdiń joqarı dárejede boliwi ádebiy tildiń professionallıq terminologiyalıq qatlamin toliq mánide jetilistiriwge hám qáliplestiriwge tiykar saldı.

Sonliqtan terminler ilimniń, teoriyalıq ilimniń rawajlana bas- lawi menen ǵana payda boladı eken dep oylaw naduris boladı. Qálegen kásip, miynet iskerliginiń qálegen túri burın da ózine sáykes terminoligiyanı dóretip keldi, házir de sonday."

Máselen, klassik ádebiyattıń kórnekli wákilleriniń biri Berdaqtiń <

Qaraqalpaq tiliniń sózlik quramı qaraqalpaq xalqınıń kóp ásirlik tariyxı dawamında qáliplesti, usi dáwirler ishinde kóp ǵana leksikalıq birlikler menen bayıp keldi, onda terminler elewli orındı iyeleydi. Solay da sońǵi dáwirlerde xalıqtıń ekonomikası, mádeniyat, ilim, til hám ádebiyat tarawindaǵi rawajlaniwi

óndiris penen mádeniyattıń barlıq tarawların óz ishine alatuǵin terminologiyanıń bayıwına sebepshi boldi."

Demek, házirgi qaraqalpaq tiliniń sózlik quraminiń bayıwı hár qiyli óndiris tarawlarınıń keńeyiwi, ilim hám texnikanıń rawajlaniwina sáykes iske asip otir. Ilim, texnika, madeniyat, óndiris tarawlarına sáykes uǵimlardıń dórewi menen onda sol uǵimlardı definitivlik anıqlawish terminler sisteması xalıqlıq ólshemge túsip otir.

Bul jerde gáp házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń terminolo- giyalıq qatlamınıń dáwir talabina, jámiyetlik turmıstıń rawajlaniw dárejesine sáykes jetilisiwinde, qáliplesiwinde, oniń ádebiy til toparlarına qaray payda boliwi hám qollaniliwi jaǵinan jedel halatqa aylanıwında.

Solay etip, terminologiya-arnawli leksikalıq birlikler qatlamı bolip, qaraqalpaq tiliniń sózlik quramında ayrıqsha orındı iyclcydi. Leksika ásirese terminler esabınan jetilisip hám keńeyip otiradi, soniń menen birge ol rawajlanǵan tildiń tiykarǵi real kórset- kishlerinin biri de.

Til biliminde terminologiya haqqındaǵi másele oǵada turmisliq áhmiyetke iye. Qaraqalpaq ádebiy tiliniń házirgi rawajlaniw dárejesin aniqlaw obektiv túrde usi terminologiyalıq podsistemanı hár tárepleme úyreniwge tikkeley baylanıslı. Tildiń házirgi rawajlaniwi boyinsha dóretilgen hár qanday lingvistikalıq teoriya terminologiya haqqındaǵi mashqalani ilimiy hám ámeliy kózqa- rasta duris bahalaw arqali ǵana múmkin, onısız ilimiy juwmaq álbette kemislik etdi.

Demek, qaraqalpaq til biliminiń házirgi kúndegi ilimiy jaqtan tereń úyreniwdi talap etetuǵin mashqalalarınıń biri-terminologiya mashqalası eken. Sonliqtan da N. A. Baskakov qaraqalpaq til biliminde terminologiya haqqındaǵi mashqalanıń házir de, kelesi waqitlarda da oǵada áhmiyetke iye ekenligin orinli belgilep ótedi.

Songı jılları qaraqalpaq til biliminin barlıq tarauları da hár tárepleme raóajlanıp, qaraqalpaq tilin izertleóge arnalǵan kóplegen ilimiy, ilimiy-metodikalık miynetler, sabaklıklar, oqıu kollanbaları payda boldı. Bul miynetler tilimizdi bunnan bılay da ár tárepleme terenirek izertleóge úlken járdem beredi. Sonlıqtan da járiyalangan miynetlerdi jıynaó xam bir sistemaga tusirip, bibliografiyalık kórsetkish dúziy ámeliy jaktan úlken áhmiyetke iye.

Qaraqalpaq tili boyınsha járiyalanǵan miynetler hakkında birinshi bibliografiyalık kórsetkish D.S.Nasırov, A.Bekbergenov, V.Beknazarov tárepinen tayarlanıp, 1978-jılı «Qaraqalpaqstan» baspasında kitap bolıp basılıp shıqtı. Bul kórsetkish 1925-1976-jıllar aralıǵında qaraqalpaq tili boyınsha basılıp shıqqan kitap hám monografiyalardı, sabaklık ham bagdarlamalardı, gazeta hám jurnallarda járiyalanǵan maqalalardı óz ishine algan. Onnan keyin 1989- jılı D.S.Nasırov ham A. Bekbergenov tárepinen <

Joqarıda kórsetilgen yeki kersetkishten keyin biraz uakıt otti, qaraqalpaq tili boyınsha basılıp shıqqan kitap hom monografiyalar, sabaklıklar, ilimiy makalalar kóbeydi. Sonlıktan da olardı jıynaó hám tolıqtırıp barıó kaytadan kolga alınıp otır.

Usınılıp otırgan bibliografiyalık kórsetkishke 1989- 2006-jıllar aralıǵında qaraqalpaq tili boyınsha járiya- langan miynetler kirgizildi. Kersetkish ⟪Ulıóma belim», <>, <>, <>, <

Álbette, bul kórsetkish 1989-2006-jıllar arasında shıqqan miynetlerdi kaldırmastan tolıq óz ishine kamtıydı dep aytıuga bolmaydı. Hár qıylı sebeplerge baylanıslı bizin názerimizden sırtta qalıp qoyǵan miynetler de bolıóı mumkin. Olar bul kitaptın kelesi basılımlarında tolıktırılıp barıuı mumkin dep oylaymız.

Usınılıp otırgan bibliografiyalık kórsetkishke 1989- 2006-jıllar aralıǵında qaraqalpaq tili boyınsha járiya- langan miynetler kirgizildi. Kersetkish ⟪Ulıóma belim», <>, <>, <>, <

Álbette, bul kórsetkish 1989-2006-jıllar arasında shıqqan miynetlerdi kaldırmastan tolıq óz ishine kamtıydı dep aytıuga bolmaydı. Hár qıylı sebeplerge baylanıslı bizin názerimizden sırtta qalıp qoyǵan miynetler de bolıóı mumkin. Olar bul kitaptın kelesi basılımlarında tolıktırılıp barıuı mumkin dep oylaymız.

Usınılıp otırgan kitapta burıngı kórsetkishlerge salıstırganda bir kansha ózgerisler islendi: 1) ogan tek ilimiy sıpattaǵı miynetler gana kirgizildi; 2) qaraqalpaq tilinde jazılǵan materiallar russhaǵa audarmasız berildi; 3) leksikografiya, morfemika hám sóz jasalıó yez aldına belim sıpatında kórsetildi.

Bibliografiyalıq kórsetkish qaraqalpaq tilinin belgili bir máselelerin izertleude qaraqalpaq tilin izertleóshi ilimpazlar, ilimiy xızmetkerler, aspirantlar, sonday-ak karakalpak tili mugallimleri menen jokarı oqıó orınları studentleri kerekdi koldanba retinde tolıq paydalanıóına boladı.

Usı taraw boyınsha til iliminde óz miynetleri menen úlken úles qosqanlar tómendegiler:
TERMINOLOgiya
Abatova G. Karakalpak tilindegi tuuısqanlıq termin- lerinin izertleni i máselesine. // <

Aymurzaeva A. Házirgi Karakalpak tilindegi geypara ter- minlerdin kollanılıu máselesine. // «Tillerdin óz ara kat- nasları jagdayında házirgi qaraqalpaq tilinin terminolo- giyasın tártiplestiriw máseleleri boyınsha ilimiy-ámeliy konferenciyanın tezisleri. Nekis, 1992.

Allanazarov Q. Házirgi zaman Qaraqalpaq tilindegi áde- biyattanıy terminlerin tartiplestiriwdin ayırım másele- leri. // Ustaz. Akademik A. Dáuletovtıń 60 jıllıgına. Nekis, 2002; ⟪Erkin Qaraqalpaqstan», 2002, 24-oktyabr'.

Ábdiev A. Ilimiy-fantastikaǵa baylanıslı terminler haqqında.// «Jas leninshi», 1991, 8-oktyabr'.
Ábdikamalov B., Jollıbekov B. Ilimiy-texnikalık atamalar jeninde pikirler. // «Sovet Qaraqalpaqstan», 1991, 2-fevral'. Bazarbaev J. Termin - tálim tiykarı. //«Erkin Qaraqalpakstan» 1992, 27-iyuń.
Begjanov T. Proisxojdenie v karakalpakskom yazıke ter- minov, svyazannıx s xlopkovodstvom.//Vestnik Karakalpak- skogo otdeleniya AN Uzbekistana, 2002, №4.
Begjanov T., Begjanov K. Ob etimologii nekotorıx sko- tovodcheskix terminov v karakalpakskom yazıke. // Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana», 2003, №3-4.
Begjanov T., Tileuova Z., Rzaeva R., Begjanov K. Terminı po risovodstvu. // «Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AH Uzbekistana», 2005, № 1-2. Begjanov T., Tileuova Z., Rzaeva R., Allamuratov Sh., Beg-

janov K. Iz istorii shyolkovodstvo, ego terminologiya. // «Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana», 2005, No5. Begjanov T. Drevneyshiy leksicheskiy plast sostavlyaet

skotovodcheskaya terminologiya. // «Vesti Karakalpakstana»,

2006, 15 avgusta. Bekbergenov A. Qaraqalpaq tilindegi lingvistikalıq terminlerdi tartipke keltiriw máseleleri. //«Tillerdin óz ara katnasları jagdayında házirgi karakalpak tilinin terminologiyasın tártiplestiriw máseleleri» boyınsha ili- miy-ámeliy konferenciyanıń tezisleri. Nekis, 1992.

Berdimuratov E. Qaraqalpaq terminologiyası. Nekis, 1989. Berdimuratov E. Mektep turmısına baylanıslı kollanı- latugın terminler hám atamalar. // «Sovet Qaraqalpaqstanı», 1990, 26-sentyabr'.

Berdimuratov E. Tilge itibar - elge itibar. // «Erkin Qaraqalpaqstan, 1995, 25-noyabr'. Berdimuratov E. Terminlerdi jetilistiriwdin ámeliy

ilajları xakkında. // «Erkin Karakalpakstan, 1996, 17-oktyabr'. Berdimuratov E. Terminlerdin turaqlasıw jagdayı xakkında. // «Qaraqalpaqstan jasları», 1998, 5-fevral'.

Berdimuratov E. Jasalma terminler haqqında. // <

«Erkin Qaraqalpaqstan», 2000, 18-may. Berdimuratov E. Karakalpak tilinde terminler turakla- sıwının házirgi jagdayı haqqında. // «Erkin Qaraqal- pakstan, 2002, 22-avgust.

Davletova U. Voennıe terminı karakalpakskogo yazıka s tochki zreniya ix proisxojdeniya. // Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana», 1989, №1.

Dáuletov A., Seytnazarova I. Qaraqalpaq tilinde ayırım fonetikalık terminlerdin jumsalıu ózgeshelikleri. //

«Tillerdin óz ara katnasları jagdayında házirgi qaraqalpaq

tilinin terminologiyasın tártiplestiriw máseleleri» boyın- sha ILIMIY-ǝmeliy konferenciyanın tezisleri. Nekis, 1992. Dáuletov M. Sózlerdi durıs kollanıp atırmız ba? // «Sovet Karakalpakstanı», 1991, 18-yanvar'.

Dáuletov M. Mektep turmısına baylanıslı terminler.

// «Sovet Qaraqalpaqstanı», 1991, 11-may. Dáuletov M. Sáubet suhbat emes, yamasa geypara termin- sózlerdiń mánisi hakkında. // «Erkin Qaraqalpaqstan», 1994, 22-dekabr'.

Dáuletov M. Jáne de sáwbet sózi haqqında yamasa sózlerdin shıǵısı hám mánisine itibar bereyik. // «Erkin Qaraqal- pakstan», 1995, 8-aprel'.

Dáuletov M. Terminler qashan jenlesedi? // «Erkin Kara- kalpakstan», 1997, 18-mart.

Dospanov O. Sovremennaya karakalpakskaya terminologiya.

// <

1991, № 4.

Dospanov O., Jumashev X. Karakalpakskaya terminologiya: puti razvitiya. // «Vesti Karakalpakstana», 1993, 11-noyabrya. Dospanov O. Qaraqalpaq tilindegi geypara milliy muzıka

terminleriniń qáliplesiwi ham kollanılıuı máselesine. /

/ Karakalpakstan mugallimi», 1998, №1-2. Dospanov O. Qaraqalpaq tilindegi milliy muzıka termin- lerin uyreniw máselesine. // «Ámiwdár'ya», 1998, №3.

Jaksımuratov K. Iskonnıe medicinskie terminı kara- kalpakskogo yazıka. // Vestnik Karakalpakskogo filiala AN Uzbekistana», 1989, №4.

Jaksımuratov K. Formirovanie i razvitie medicinskix terminov v karakalpakskom yazıke. AKD. Tashkent, 1991. Jaksımuratov Q. Medicina atamaları: bunı jetilis-

tiriu zarur.// ⟪Erkin Karakalpakstan», 1993, 6-noyabr'. Jiyemuratov T. Fizika-matematikalıq terminlerge itibar berilsin. // «Jas leninshi», 1991, 16-aprel'.

Jiyemuratov T. Sabaqlıqlarda fizikalık terminler. // «Qaraqalpaqstan jasları», 1995, 29-iyuń.

Jumashev X. Nekotorıe voprosı karakalpakskoy termino- logii. // Vestnik Karakalpakskogo filiala AN Uzbekistana, 1989, №3.

Jumashev H. Terminkom usınıs etedi. // Sovet Karakal- pakstanı», 1990, 16-avgust, 20-sentyabr'; «Jas leninshi», 1990, 16-avgust, 1-sentyabr', 18-sentyabr', 22-sentyabr', 23-oktyabr', 8-noyabr'; 1991, 8-mart, 16-iyul'.

Jumashev H. Taza halında saklayıq. // «Sovet Karakal- pakstanı», 1991, 18-yanvar'.

Jumashev H. Ana tilim arım, namısım. (karakalpak tilinin jámiyetlik siyasiy hám sociallık-ekonomikalık terminlerinin házirgi jagdayı hám onı jenlew ilajları). // Házirgi karakalpak tili rawajlanıwının ayırım máseleleri. Nekis, 1993.

Ibragimov S. Qas koyamız dep, kóz shıgarıp almayıq yamasa terminologiya hám orfografiyanın máseleleri haqqında. // «Erkin Qaraqalpaqstan», 1995, 18-fevral'.

Kamalov A. Atamalardı durıs paydalanayık. // «Erkin

Qaraqalpaqstan, 1992, 8-avgust. Karibaeva A. Stanovlenie i razvitie sportivnıx terminov v karakalpakskom yazıke. AKD. Alma-Ata, 1991.

Káribaeva A. Qaraqalpaq tilindegi sport terminlerinin etimologiyası haqqında. //Qaraqalpaq til biliminin ah- miyetli máseleleri. Nekis, 1995.

Kárimxojaev Sh. Ana tilimizdin ózgesheliklerin saqlawǵa

itibar bereyik. // Erkin Qaraqalpaqstan, 1994, 22-dekabr'. Kálenderov M. Mámleketlik til nızamı haqqında hám terminlerdi durıs kabıl etiw máselesi. // «Vestnik Karakal- pakskogo otdeleniya AN Uzbekistana, 2000, №3.

Koshanova G. Junkerlesiw usılında baylanıskan sóz dizbegi turindegi kospa yuridikalık terminler. // Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana, 2002, №4.

Koshanova G. Házirgi Karakalpak tilinde yuridikalık terminderdin affiksaciya usılı menen jasalıwı. // <

Kutlımuratov B. Termin ham atamalardı durıs payda- lanayıq. // «Qaraqalpaqstan jasları», 1994, 4-iyuń.

Qutlimuratov B. Jol katnasına baylanıslı terminlerdi durıs paydalanayık. // <

Kutlımuratov B. Ana tilimizdin baylıgınan durıs paydalanayık. // «Erkin Qaraqalpaqstan», 1997, 8-noyabr'. Kutlımuratov B. Mektep sabaklıklarında terminderdi

durıs kollanayık. // Nekis xakıykatı», 1998, 24-noyabr'. Kutlımuratov B. Mektep turmısına baylanıslı ter- minler menen atamalar. // «Sovet Qaraqalpaqstanı», 1991, 7-fevral'.

Nasırov D.S., Berdimuratov E. Terminkom mámleketlik til xızmetinde. // «Jas leninshi», 1990, 11-may.

Nasırov D.S., Ayımbetov M. Nekotorıe voprosı stanov- leniya i razvitiya karakalpakskoy terminologii. // «Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana», 1991, № 4.

Nurmaxova J. Qaraqalpaq tilinin sociallıq-ekonomi- kalık terminologiyasın úyreniwdin házirgi jagdayı xak- kında. // «Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbe- kistana», 1997, № 5.

Nurmaxova J. Qaraqalpaq tilinin sociallıq-ekonomi- kalık terminlerdin jasalıu usılları haqqında. // «Vest- nik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana», 1998, №4.

Nurmaxova J. Social'no-ekonomicheskie terminı v karakalpakskom yazıke. AKD. Nukus, 1999. Orazımbetova E. Karakalpak tilindegi teatr terminleri.

// «Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana»,

2001, №5. Pirniyazov J. Tildin tazalıǵın saqlaw hám termin sózlerden durıs paydalanıw. // <

Pirniyazova A. Tilimizdegi atamalardı tártipke kel- tireyik. // «Jas leninshi», 1990, 5-iyul'.

Pirniyazova Á. Karakalpak terminologiyasının izert- leniwi, házirgi jagdayı haqqında. // Qaraqalpaq tilinin máseleleri. Ilimiy makalalar. Nekis, 1999.

Pirniyazova Á. Qaraqalpaq tilinin terminologiyalık kat- lamı haqqında bazıbir pikirler. // Ustaz. Akademik A.Dáw- letovtıń 60 jıllıgına. Nekis, 2002.

Saburova A. Qaraqalpaq tilindegi muzıka terminlerinin qáliplesiwi hám rawajlanıwı máselesine. // qaraqalpaq tiliniń máseleleri. Ilimiy makalalar. Nekis, 1999.

Shaniyazov J. Diniy terminlerdin jasalıuının morfolo- giyalık usılı. // Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya AN Uzbekistana», 2001, №6.

Berdimuratov E. Qaraqalpaq tili terminleri. Nókis, 1999.