Tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy metodik markazi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

daraja  deyiladi,  u  bilan  birga  o„rganilayotgan  ko„rsatkich  –  joriy  daraja, 
taqqoslashga  olinganini  esa  –  bazis  yoki  darajaning  boshlanishi  deyiladi. 
Masalan, 2003 yilda kitobxonlarni soni 5121,0 bo„lgan, 2004 yilda 5494,0 ( 5494-
5121=373) bo„lgan, ya‟ni  373  ta ko„p. 2005  yilda kitobxonlar  soni 5589 bo„lgan 
bo„lsa mutloq ko„payish (5589-5121=468) 468 ni tashkil etadi. 
O„sish  (  yoki  kamayish)  sur‟ati  –  ikki  darajani  bo„lish  natijasida  xosil 
qilinadigan  va  foiz(%)  xisobida  ifodalanadigan  nisbiy  ko„rsatkichdir.  Bunda 
qatorning  boshlang„ich  darajasi  doimiy  daraja  (bazis)  sifatida  qabul  qilinadi, 
Masalan,  2003  yilda  kitobxonlar  soni  5121  bo„lgan  (  boshlang„ich  daraja-100%), 
2004 yilda 5494, ya‟ni 2003 yilga nisbatan o„sish sur‟ati 107 %, 2005 yilda 5589, 
ya‟ni 2003 yilga nisbatan 109% tashkil etadi. 
   Ko„payish  sur‟ati-  ma‟lum  bir  daraja  boshlang„ich  darajadan  necha  foiz 
(%) ko„p yoki kamligini, ifodalovchi nisbiy ko„rsatkichdir. Bu ko„rsatkich mutloq 
o„sishning  boshlang„ich  darajaga  foiz  nisbati  deb,  o„sish  sur‟ati  ko„rsatkichidan  
100  foizni  ayrish  yo„li  bilan  xisoblanadi.  Masalan,  2004  yilda  o„sish  sur‟ati  107 
foizni tashkil etsa, ko„payish sur‟ati 107%-100%= 7% tashkil etadi. 2005 yilda esa 
o„sish  sur‟ati  109%  ni  tashkil  etsa,  ko„payish  sur‟ati  109%-100%=9%  ni  tashkil 
etadi.