Sinfdan va maktabdan tashqari tashqari mashg`ulotlarning shakllari
Matematika fanidan
sinfdan
va
maktabdan tashqari
mashg`ulotlarning quyuidagi turlarini keltirish mumkin:
1)
matematika to`garaklari,
2)
matematika kechalari,
3)
matematik olimlar bilan uchrashuvlar,
4)
matematika musobaqalari,
5)
olimpiadalar,
6)
“Bilimlar bellashuvi” tanlovi,
7)
matematika viktorinalari,
8)
matematik eskursiyalar,
9)
matematik insholar,
10)
maktab matematika matbuotini tashkil qilish,
11)
matematika tarixi
12)
mashhur matematik olimlarning ijodiga bag`ishlangan kechalar.
To`garak mashg`ulotlari bir oyda kamida ikki marta yoki to`rt marta
o`tkaziladi. Dasturni tuzishda quyidagilarni asos qilib olamiz:
1.
Imkoniyat boricha tegishli dars materiallarini yorituvchi
mavzularga doir matematika tarixi .
115
2.
Shu kurs o`quv materialini chuqurlashtirish .
3.
Qiziqarli matematika va sofizmlar
4. Modellar yasash .
To`garak mashg`ulotlari quydagicha boshlanadi:
1.
Ba’zi matematik fikrlarning kelib chiqishi va taraqqiy etishi yoki
biror olimning biografiyasi haqida talabaning qisqacha ma’ruzasi;
2.
Qiyin masalalar yechish;
3.
Matematik topishmoqlar yoki sofizmlar.
Mavzuning asosiy masalalarini tanlashda ma’ruzachiga yordam beriladi. Har
bir mashg`ulot ma’lum mavzuni o`rganishga bag`ishlanganligi uchun material
diqqat bilan tanlanadi.
Fanga o`quvchilarning qiziqishini oshirish uchun ularning konstruktorlik
qobiliyatlarini revojlantirishga – ba’zi masalalarning modellarini yasashga,
masalalar yechilishini tanlashga, topishmoq va sofizmlarga alohida e’tibor
beriladi. Yasalgan buyum yoki narsaning sifati, qimmati, u oddiy loydan yasalgan
sopol kosami, murakkab mashinami yoki san’at asarimi, barcha hollarda uni
yasashda foydalanilgan xomashyoning sifatiga ko`p jihatdan bog`liq bo`ladi.
Shuning uchun olimpiadachi o`quvchini to`g`ri tanlash uni olimpiadaga tayyorlash
jarayonini osonlashtiradi va muvaffaqiyatga erishishda katta ahamiyatga ega.
Olimpiadachi nomzodni bir-biriga bog`liq bo`lgan mezonlar asosida tanlanadi va
2-3 nafar nomzod o`quvchilar bilan olimpiadalarga tayyorlanishni boshlash
mumkin. Buning uchun, avvalo, siz berayotgan matematik bilim va tushunchalar
o`quvchiga to`la yetib borishi, o`quvchi ularni muvaffaqiyatli o`zlashtirishi uchun
zarur bo`lgan o`quvchining ba’zi sifatlarini rivojlantirish maqsadida quyidagilarni
amalga oshirish kerak:
1. Nomzod o`quvchilarning faolligini oshirib borish, ularga olimpiada
masalasi, nostandart masalalar haqidagi tasavvurlarni sekin-asta singdirib borish
uchun ularni darslarda va to`garak mashg`ulotlarida darslikdagi murakkab va o`ta
murakkab masalalarni yechishga yo`naltirish zarur.
2. O`quvchilarni olimpiadalarga tayyorlashda ularni mustaqil ishlashga
o`rgatish katta ahamiyatga ega. O`quvchini qo`shimcha adabiyotlar va
qo`llanmalardan mustaqil foydalanib kerakli bilim va ma’lumotlar olish
ko`nikmalarini hosil qilish va rivojlantirishda sinf, maktab, tuman yoki shahar
markaziy kutubxonalaridan va o`qituvchining shaxsiy kutubxonasidan foydalanish
mumkin. Sekin-asta o`quvchiga o`z shaxsiy kutubxonasini tashkil etishga yordam
berib borish kerak.
116
3. Olimpiadalarga tayyorlanish jarayonida o`quvchi va o`qituvchi orasidagi
chegara asta-sekin yo`qolib borishi kerak, chunki o`quvchi o`qituvchidan tortinsa,
masalalarni yechishda yoki nazariy tushunchalarni o`rganishda o`z fikrini ochiq va
dadil ifodalay olmaydi, bu esa uning bilimida bo`shliqlarning paydo bo`lishiga
sabab bo`lishi mumkin. Bundan tashqari olimpiadachiga darslarda murakkab
masalalarni yechishni topshirish, darsda yoki darsdan tashqarida o`qituvchidan
masala yechimi yoki nazariy materiallarni tushuntirib berishni so`ragan
o`quvchilarga yordam berishni topshirish va boshqa yo`llar yordamida unga
bo`lgan ishonchingizni ochiq bildirib turish ham yaxshi natijalar beradi. Yuqori
sinflarga o`tgach, quyi sinf o`quvchilari orasidan olimpiadaga nomzodlar
tanlashda, ularga masala va topshiriqlar tanlash yoki tuzishda, ular bilan ishlashda
olimpiadachi o`quvchidan yordam so`rash va undan foydalanish o`quvchining
mas’uliyatini oshiradi va yanada tirishqoqlik bilan izlanishga undaydi.
4. 9-11-sinf o`quvchilari orasidan tuman yoki shahar olimpiadalariga
nomzodlar tanlash maqsadida o`tkaziladigan sinf va maktab 2- tur olimpiadalari
davrida 5-8-sinf o`quvchilari orasida ham bunday olimpiadalarni tashkil etish va
o`tkazish hamda g`oliblarni tuman, viloyat olimpiadalari g`oliblari bilan bir
qatorda o`quvchilar, ota-onalar yig`ilishlarida e’lon qilish va taqdirlash
o`quvchining kuchiga kuch, g`ayratiga g`ayrat qo`shadi va yangi g`alabalar uchun
mehnat qilishga chorlaydi. Bu biz tanlagan olimpiadachi-nomzodlar uchun
birinchi haqiqiy sinov bo`ladi va boshqa
tuman, viloyatdan kelgan matematika
ixlosmandlari hamda Respublikamizning ko`zga ko`ringan matematik olimlari
bilan yuzma-yuz muloqatda bo`ladilar. Buning natijasida o`quvchilarda haqiqiy
matematika olimpiadasi, haqiqiy olimpiada masalasi haqida tushunchalar paydo
bo`ladi hamda o`z bilim darajasini belgilab olishga yordam beradi.
Tanlangan nomzod bilan ishlashda «oddiydan murakkabgacha, osondan
qiyinga» printsipiga amal qilish kerak. O`quvchining matematik qobiliyatini
rivojlantirish, fikrlash darajasini o`stirib borish uchun matematikani quyidagi
qismlarga bo`lib o`rganish mumkin.
Olimpiadachi o`quvchi o`zining matematik bilimlarini tinimsiz ravishda
oshirib borishi uning atrofida matematik muhitning yaratilishiga bog`liq. Bunda
matematika darslari va to`garak mashg`ulotlaridan tashqari informatika va
hisoblash texnikasi asoslari, fizika, kimyo hamda astronomiya darslaridan ham
foydalanish maqsadga muvofiq, shuning uchun olimpiadaga nomzodlar
tanlangach, yuqorida tilga olingan fan o`qituvchilari bilan hamkorlikda ish olib
borish kerak.
1.
Informatika va hisoblash texnikasi darslarida o`quvchining mantiqiy
fikrlash, mantiqiy xulosalar chiqarish, masalani qismlarga ajratish va ularni alohida
masalalar sifatida yechish hamda berilgan masalaning yechimini hosil qilish,
induktiv xulosalar chiqarish kabi sifatlarini shakllantirish mumkin.
117
2.
Fizika va kimyo darslarida o`quvchining ifodalarni shakl almashtirish,
hisoblash, masalalar yechish, tasavvur qilish, formulalardan to`g`ri foydalanish,
topqirlik va boshqa ko`nikmalari shakllanib boradi.
3.
Astronomiya darslarida o`quvchining abtsrakt fikrlash, tasavvur qilish,
fazoviy tushunchalari shakllanib boradi.
Maktab matematika to`garaklarida o`qituvchi foydalanishi tavsiya etiladigan
ayrim qiziqarli ma’lumotlarni keltiramiz.
Bir nechta matematik fokusni ko`rib chiqaylik. Bu fokuslarni matematika
kechasida katta muvaffaqiyat bilan ko`rsatish mumkin, biroq bu fokuslarning
qiymati ularning matematik mohiyatidadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |