xotining o‘zaro kelishmovchiligi murosasiz tus olganda
oilaning ichki ishlariga
chetdan aralashiladi. Sobiq Sovetlar davrida oilaviy munosabatlarga davlat
aralashgan. Davlat nazorat qiluvchi organlari oilaviy munosabatlarning
rivojlanishini nazorat qilar edi. Oilaviy nizolar keskin tus olganda, oilani saqlab
qolish uchun rasmiy ta’sir choralarini qo‘llagan.
Hozirgi davrda oilaning turlari ko‘pligi sababli unga ta’rif
berish
murakkablashdi. Uning quyidagi turlari (tiplari) mavjud: – shvedcha oila (XX-
asrning 70-yillarida vujudga kelgan oilaning gruhiy nikoh turi), asrab olingan oila
(farzand asrab olingan oila), ochiq (er va xotin boshqalarga ko‘ngil berishi va ishqiy
munosabatlarga ta’qiqlanmaydigan) ko‘pxotinlik (islom davlatlarida) oila va
hokazolar. Din an’anaviy oilani himoya qiladi. Lekin er va xotinning oiladagi
mas’uliyati darajasi tobora pasayib borayotganligi bugungi kunning voqeligidir.
O‘zbekistonda bir jinslilar o‘rtasidagi nikoh ta’qiqlangan, lekin chetdan bu masalaga
munosabatda bosim tobora kuchayib bormoqda.
Hozirgi davrda O‘zbekistonda oilaviy munosabatlarning rivojlanishi
xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• Oilaning qonuniy nikoh asosida tuzilishi. Fuqarolik nikoh tuzilishi holatlar
mavjud. Bu nikoh turi asosan tarixiy vatani Yevropa mamlakatlari bo‘lgan aholi
orasida uchrab turadi. Yosh er-xotinlarning mutlaq ko‘pchiligi
munosabatlarini
FHDYo bo‘limida rasmiylashtiradilar.
• Nikoh yoshini oshib borishi. Statistika qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra,
2000-yillarda O‘zbekistonda turmushga chiqayotgan qizlarning o‘rtacha yoshi 21,4
yoshni tashkil qilgan. 2016 yilda bu ko‘rsatkich 1,2 yilga oshib, 22,6 yoshga yetdi.
2000-yillarda o‘g‘il bolalarning uylanish yoshi o‘rtacha 24,2 yoshni tashkil
etgan bo‘lsa, 2016 yilda bu ko‘rsatkich 1,8 yoshga oshib, 26,0 yoshga yetdi.
Turmush qurishning o‘rtacha yosh ko‘rsatkichlari oshib borayotganligining asosiy
sababi yoshlarning ma’lumot olishlari va mustaqil maishiy turmush yurita olishga
intilishdir.
• Yosh oilalarning farzand ko‘rishga shoshilmasliklari. Statistik
ma’lumotlarga ko‘ra, birinchi bolaning tug‘ilishi oila barpo etilganidan keyin
o‘rtcha 3-5 yillariga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari farzandlar
orasidagi tanafus
muddatining oshganligi ham hisobga olinishi lozim;
• Yosh oilaning ota-onadan alohida yashashga intilishi. Sobiq Sovet davlatida
bir necha avlod bir katta oila bo‘lib yashashi odatiy xolat bo‘lgan. Zamonaviy
juftliklar imkon qadar tezroq ota-onadan ajralib chiqib mustaqil yashashaga harakat
qiladilar;
• Milliy an’analarga qiziqishning kuchayishi. Zamonaviy yoshlar kelib
chiqishi va ajdodlarini aniqlashga qiziqishi ortmoqda. Ular o‘zlarining shajarasi,
nasl-nasabini tuzishga intiladilar. Bunday qiziqishning ortishi normal xolatdir. Oila
shajarasini yaratish milliy an’analarni saqlab qolish va oilaviy aloqalarni
mustahkamlashga xizmat qiladi.
XXI-
asrda davlatimiz oila
institutini rivojlantirishga, uning salohiyatini
oshirishga, ma’naviy qadriyatlarni saqlab qolishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Bugungi kunda turmush qurish insonning farovonligi, tayanchi va ko‘makchisi
mavjudligi belgisidir. Zamonlar o‘zgaradi, lekin erkak va ayol o‘rtasidagi
munosabatlardagi asosiy qadriyatlar saqlanib qoldi bu sevgi, o‘zaro hurmat, ishonch
va g‘amxo‘rlikdir.
Oilaning inson hayotidagi o‘rni.
Oila bolalar hayotida ktta o‘ringa ega. Oilada
uarning axoqiy qadriyatlari shakllanadi. Bolalar bog‘chalari, maktablar, maktabdan
tashqari to‘garak o‘qituvchilari bola ongiga hayotiy ko‘nikmalarni singdirishga
harakat qilsa ham, ota-onaning bir-biriga munosabati
bola shaxsiyatini
shakllanishida hal qiluvchi o‘ringa ega bo‘ladi.
Ota-onalar, bobo-buvilar bolaning ongiga quyidagi qadriyatlarni singdiradilar:
• oila a’zolariga mehr berish qobiliyati;
• oilaviy an’analarini bilish va tushunish;
• odamlarga, shu jumladan, qarama-qarshi jins vakillariga munosabat
malakasini o‘zlashtiradi;
• o‘zgalar yordamini qadrlash va o‘zi ham yordam berishga o‘rganadi;
• jamiyatda amal qiluvchi hulq-atvorni o‘zlashtirish va u bilan uyg‘un yashash.
Inson qarindoshlari va do‘stlari orasida o‘zini himoyalanganligigni his qiladi.
U o‘zini birovga kerak ekanligini anglaydi va unga o‘z
kuch va imkoniyatlariga
ishonch tuyg‘usini mustahkamlaydi. Uning hayot tashvishlari va sinovlarini
matognat bilan yengib o‘tishiga yordam beradi.
Oila – barcha ishlarning ibtidosi bщlib, ajdodlar va avlodlar o‘rtasidagi
vorisiylikni ta’minlaydi. Jamiyatning bir bo‘g‘ini bo‘lgan oila nikoh, bolalar,
umumiy uy xo‘jaligi kabi belgilarga ega bo‘lishi zarur. Shunday oilalarda shaxs,
uning dunyoqarashi, malakasi, a’naviy qadriyatlari shakllanad. Odamlar, jamiyat va
davlatning vazifasi ana shu hayot o‘chog‘ini saqlab
qolish va rivojlantirishdan
iborat.
Birinchi savolga xulosa qilib aytganda, oila murakkab ijtimoiy institut bo‘lib,
inson unda amal qiluvchi qonuniyatlarni anglashga va uni tashkil etish malakasini
butun umri davomida o‘rganadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
