Tayanch tushunchalar: didaktika, ta’lim tizimi, ta’lim maqsadi, ta’lim vositalari, bilim ko’nikma, malaka Key words

Yaxlit ta’lim-tarbiya jarayonida didaktika fanining vazifalari:
Birinchi vazifasi– bilim egallash va ularni ko’nikma va malakaga aylantirish qonuniyatlarini aniqlab berish. Bu borada didaktika ancha yutuqlarga erishgan bo’lib, ta’lim-tarbiya jarayonini amalga oshirishning quyidagi qonuniyatlarini, ya’ni tamoyillarini aniqlagan. Bularga: bilimni uzatishda ilmiy asoslab berish, ta’lim oluvchilar imkoniyati va yosh xususiyatlaridan kelib chiqish, ko’rgazmalilik, muntazamlik, ta’lim va amaliyot birligi, onglilik va faollik, tizimlik va izchillik, ta’lim va tarbiyaning birligi tamoyillari kiradi. Bular mavzumizning ikkinchi qismida, keyingi sahifalarida batafsil tushuntirilib beriladi.
Ikkinchi vazifasi – ta’lim mazmunining tuzilishi va hajmini belgilash.
Uchinchi vazifasi –ta’lim-tarbiya berishning shakllari va usullarini takomillashtirish.
To’rtinchi vazifasi – yaxlit ta’lim-tarbiya jarayonini o’quvchi va talabalarning tarbiyalanganlik holatiga ijobiy ta’sirni ta’minlash.
Beshinchi vazifasi – insoniyat hozirgacha erishgan ilmiy bilimlar va fan-texnikaning yutuqlari bilan yosh avlodni qurollantirish va hokazo.
Demak, ta’limning asosiy vazifalaridan biri shaxsni ilmiy bilimlar, ko’nikma va malakalar bilan kurollantirishdan iborat. Ta’lim inson bilish faoliyatining bir turi sifatida bir necha ma’noni bildiradi, ya’ni ta’lim oluvchilarda bilim, ko’nikma va malakalar xosil kilish, ularda dunyokarash, fikr va e’tiqodlarni shakllantirish xamda ularning qobiliyatlarini o’stirishdir.
Ta’lim orkali yosh avlodga insoniyat tajribasi orkali to’plangan bilimlar beriladi, zaruriy ko’nikma va malakalar xamda e’tikodlar shakllantiriladi. Ta’lim o’kituvchi va o’quvchi-talabalarning birgalikdagi faoliyati bo’lib, u ikki tomonlama xarakterga ega, ya’ni unda ikki tomon o’kituvchi va o’quvchi-talaba faol ishtirok etadi. O’kituvchi anik maksadni ko’zlab, reja va dastur asosida bilim, ko’nikma va malakalarni singdiradi, o’quvchi-talabalar esa uni faol o’zlashtirib oladi. Bildirish, bilish murakkab, kiyin, ziddiyatli jarayondir. Bu jarayonda inson psixikasiga tegishli sezgi, idrok, xotira, xayol, diqqat, tasavvur, tafakkur va nutq kabi jarayonlar faol ishtirok etadi va muhim rol o’ynaydi. Ta’lim berish, yoshlarga bilim berish, ularda ko’nikma va malakalarni xosil kilish, ya’ni haqiqatlarni ocha olishga qodir bo’lgan jiddiy mantiqiy tafakkurni tarbiyalashdir. Didaktikaning ilmiy-nazariy vazifasi ta’limning mavjud jarayonlarini o’rganish, uning turli jihatlari o’rtasidagi bog’liqliklar, ularning mohiyatini ochib berish, rivojlanish tendentsiyalari va kelajagini aniqlashdan iboratdir.
O’zlashtirilgan nazariy bilimlar ta’lim amaliyotini yo’naltirish, ta’limni jamiyat tomonidan qo’yilayotgan ijtimoiy talablarga muvofiq takomillashtirishga imkon beradi. Ta’lim mazmunini anglab olish, ta’lim tamoyillari, ta’lim metod va vositalarini qo’llash me’yorlarini aniqlash asosida didaktika amaliy-me’yoriy hamda tashkiliy-texnologik vazifani bajaradi.
Ta’lim funktsiyalari. “Funktsiya” tushunchasi “ta’lim vazifalari” tushunchasiga yaqindir. Ta’lim funktsiyasi ta’lim jarayoni mohiyatini ifoda etadi, vazifasi esa ta’limning komponentlaridan biri hisoblanadi.
Didaktika (ta’lim jarayoni)ning quyidagi uchta funktsiyasini ajratib ko’rsatadi: ta’lim berish, rivojlantirish va tarbiyalash.