Tayanch so‘z va iboralar

Tayanch so‘z va iboralar: O‘rta asr, yo‘llar, imperiya, quldorlik jamiyati, tuproq yo‘llar, feodallarning monarxiyasi, aravalarni paydo bo‘lishi.
Eramizning V-asrida Rim imperiyasining tarkibiga Italiyadan tashqari Britaniyaning katta qismi, Dunay daryosining chap qirg‘og‘i bilan Bolqon yarim oroli, Suriya, Shimoliy Arabiston, Mesopotamiyaning bir qismi, Shimoliy Afrika va Qoxira kirgan. Imperiyaning chekka viloyatlarida iqtisodiy o‘sish davom etayotgan bir payda Imperiyaning markaziy qismida qullardan foydalanishning unumdorligini pasayishi yuzaga kela boshlagan, chunki qullar bu davrga kelib mustaqillik uchun kurasha boshlagan edi. Davlatning shimoliy hududlarida yashovchilar “bosqinchi” larining xujumi natijasida imperiyaning xo‘jalik va ma’muriy ahamiyati kamaya boshlagan edi.V asrning ikkinchi yarmida G‘arbiy Rim imperiyasidan chekka viloyatlar ajralib chiqishdi. U erda Saklar, Fransuzlar Vestgotovlar va boshqalarni avval feodallarning monarxiyasi tuzildi. Rimning quldorlik jamiyati tuzilmasi o‘rniga katta dvoryan er egalari va qishloq xo‘jaligi egallagan erdan foydalanuvchilar ega bo‘lgan jamoat munosabatlarining yangi feodal shakli yuzaga keldi. “Erdan foydalanishning yagona shakli bo‘lgan kichik xo‘jaliklar paydo bo‘ldi”.

Savdoni kengaytirish asosan suv transportidan foydalanib amalga oshirilgan edi. Bu davrda shaharlar yuksaldi, ular dengiz savdosini olib boradigan Venetsiya, Velikiy Novgorod, Ganzey ittifoqi va h.k. iste’molchiga tovarni Markaziy Evropaga etkazib berish uchun SHimoliy va Janubiy markaz bilan dengiz savdosi quruqlikda qo‘llab quvvatlagan. Germaniya orqali o‘tadigan yo‘l bu aloqani ta’minlagan. SHuning uchun Rim yo‘llari buzilgandan keyin Evropada bu yo‘llarni kesib o‘tadigan qator yo‘llar qurildi. SHimoldan yantar, teri, mo‘yna, metall, Janubdan - SHarqdan tovarlar, qalampir, ziravorlar, har xil sarxushliklar, ipak, paxta, shakar, yog‘ va vino tashib keltirilardi.

O‘rta asrda savdo yo‘llarining ayrim saqlanib qolgan, tuproq yo‘llari bo‘lgan ayrim joylarida shag‘al yoki g‘o‘lalar bilan qoplangan bo‘lgan. Surunkali yomg‘ir vaqtlarda ular piyodalarning va otliqlarning o‘tib bo‘lmas botqoqliklarga aylanishgan. Yo‘llarda o‘ziga xos harakatlanish qoidalari ishlab chiqilgan, o‘rta asrda ko‘proq taniqli bo‘lgan Germaniya qonunlari to‘plamida qayd qilingan: yuksiz arava yuklini o‘tkazib yuborgan, otliq – yukli aravani, piyoda – otliqni. Torko‘prikka kim birinchi kirgan bo‘lsa, u o‘tgan va h.k. Qo‘lyozmadagi rasmga qarab fikrlaydigan bo‘lsak, harakatlanish yo‘lning chap tomonida bo‘lgan. Taxminlarga ko‘ra bu holat

otliqning qurolni onson aniqlashi bilan bog‘liqdir.

Yo‘llarni tasniflashga va ular uchun texnik me’yor belgilashga harakat bo‘lgan. O‘rta asrning taniqli huquqshunosi va yozuvchisi Filing de-Bomanus hamma yo‘llarni besh guruhga bo‘lishni taklif qildi: eni 4 futli so‘qmoq, bir yo‘li yo‘l - 8 fut, yashash joyga yo‘l - 16 fut, yashash joyi va poda xaydash yo‘li – 32 fut, “kattalar – 64 fut”. Oxirgi uchta yo‘l podsholar yo‘li deb atalgan.

4-MAVZU. YO‘L QURILISHIDA “UYG‘ONISH” DAVRI R E J A

1G‘arbiy Evropa davlatlarida yo‘l qurilishining rivojlanishi.

2Rossiyada yo‘l qurilishining rivojlanishi.

3Yo‘l poyi va to‘shamasi qurilishida rivojlanish.

4Yo‘llarda harakatning oshishi va yo‘l to‘shamasining tejamkor konstruksiyalarini paydo bo‘lishi. “Uyg‘onish” davridagi shahar yo‘llari va ko‘chalari.