Tayanch so‘z va iboralar: I

Inshomavzusinishakllantirishvatanlash:

Mavzuarabcha“joylashtirilgan”,“to‘qibchiqarilgan”,“tema”,“syujet”ma’nolarini ifodalaydi. “Ilmiy tadqiqot, badiiy asar, fikr-mulohaza yuritish, suhbat,ma’ruzavash.k.uchuntanlabolinganobyekt”tushunchasiniaksettiradi(O‘TIL,II,517).²
Inshomavzusio‘qituvchitomonidanyokimuvofiqlashtirilgankengash,o‘quv-uslubiy birlashma tomonidan tanlangan va muhokama qilib tasdiqlanganbo‘lishikerak.Inshomavzusinitanlashdaquyidagilargae’tiborberishlozim.

1. 
   Adabiy mavzudagi insholarda yozuvchi, shoir faoliyatining asosiy jihatlariqamrab olinadi. Erkin mavzular esa davrning muhim masalalariga bag‘ishlangan,o‘quvchilarqalbidaezguliktuyg‘ularinishakllantirishga,yovuzlikka,jaholatganafrat,yaxshilikkamuhabbat uyg‘otishgaqaratilganbo‘lishi talabetiladi.
   
2. 
   Mavzuharqandaysubyektivyondashuvdanxolibo‘lmog‘ikerak.
   

²O‘TIL - O‘zbek tiliningizohlilug‘ati. I-V.-T.,2006-2008.

3. 
   Mavzu o‘quvchilarning yoshiga, saviyasiga mos bo‘lishi, ularning orzu-umidlari,qiziqishlarini aks ettirishgaxizmat qilishi lozim.
   

Inshomavzunito‘g‘ribelgilashdanboshlanadi.To‘g‘ritanlanganmavzuinshoning muvaffaqiyatli chiqishi uchun tashlangan ilk qadamdir. Mavzu tanlashgao‘rgatish boshlang‘ich sinflardayoq amalga oshiriladi. Berilgan matnni bir nechamustaqil qismga ajratish, ularning har biriga sarlavha topish, bir matnga bir nechasarlavha tanlash kabi jarayonlarfaqat boshlang‘ich sinflarda emas, balki keyingibosqichlardaham davom ettiriladi.
Inshodayoritilganfikrlarmavzugamuvofiqkelishivauningmazmuninito‘laqamrab olishi lozim. Kuzning shirin-sharbat mevalari xususida fikr yuritib, uningsarlavhasini“Polizda”yoki“Qovunpishdi”debatabbo‘lmaydi.Bumazmunni“Kuzsaxovati”, “Kuz ne’matlari” kabi sarlavhalar orqaliyoritishmumkin. O‘quvchimavzutalabinito‘g‘rianglashihamkerak.Masalan,inshomavzusi“Ta’tilkunlarining birida” deb nomlangan bo‘lsa, o‘quvchi butun ta’til haqida,bahorgiyoki yozgi ta’til haqida fikr yurita olmaydi.Mavzu “Mening sevimli qahramonim”deb nomlangan bo‘lsa, o‘qilgan asarlardagi barcha qahramonlarhaqida fikr yuritibbo‘lmasligi aniq.
Inshoyokiharqandaymatnningmohiyatimavzugamosbo‘lishilozim.Inshoda, albatta, mavzuga mos ravishda asos, ziddiyat, taqqoslash, misol, isbotbo‘lishitalabetiladi.
Insho mavzusi turli yo‘nalishlarda bo‘lishi mumkin. Adabiy mavzulardantashqari tabiat tasviri, rassomlarning asarlari bo‘yicha hamda turli ijtimoiy-siyosiy,badiiy mavzulardahamyaratilishimumkin.
Insho yozishda muayyan uslub tanlanadi (publitsistik, badiiy yoki mavzutalabivamazmundankelibchiqqanholdaularningbirlashganko‘rinishidanfoydalanish mumkin).
Sinovmaqsadida,davlatattestatsiyalaridao‘tkaziladiganinsholardao‘quvchilarga turli variantlar tarqatiladi. Bu holat insholarning xilma-xil bo‘lishinita’minlaydi,ko‘chirishning oldini oladi, albatta. Lekinturli variantlar o‘quvchilarqobiliyati,iqtidorinitengbaholashgamonelikqiladi.Negakikimdirerkinmavzuda,kimdir adabiy mavzudagi insholarni yaxshi yozishko‘nikmasiga ega. Mumtozmanbalartahliligadoirmavzulardaharkimhaminshoyozavermaydi.Ba’zio‘quvchilarga berilgan variant unga notanish bo‘lishi yokimurakkab tuyulishimumkin.Sinovdano‘tayotganbarchao‘quvchilargatanlashasosidabirxilmavzudainshoyozdirishyozma ishlarnito‘g‘ribaholashgaimkon beradi.