Tayanch so‘z

Xalqaro terrorizm. Xalqaro terrorizm tushunchasi davlatlar, xalqaro tashkilotlar, siyosiy partiya va harakatlarni beqarorlash­ tirishga qaratilgan siyosiy qo‘poruvchilik faoliyatini ifodalaydi. U alohida siyosiy arboblarni o‘ldirish yoki ularga qasd qilish orqali xalqaro ijtimoiy­siyosiy aks­sado beradigan buzg‘unchi siyosiy harakatlarni ifodalash uchun ham ishlatiladi.
Terrorchilik harakatlarining:

• 
  xalqaro huquq himoyasidagi obyekt yoki subyektlarga qar­ shi qaratilgani;
  
• 
  davlatlar chegaralarini buzish orqali amalga oshirilishi;
  
• 
  a’zolari ikki yoki undan ortiq davlat fuqarolari, shu jum­ ladan, yollanma shaxslar bo‘lgan ekstremistik guruhlar tomo­ nidan sodir etilishi;
  
• 
  ekstremistik guruhlar tarkibida qo‘poruvchilik harakatlari bo‘yicha xorijlik yo‘riqchilarning qatnashishi;
  
• 
  ekstremistik guruh a’zolarining boshqa davlatlar hududida tashkil etilgan maxsus lagerlarda tayyorgarlik ko‘rishi;
  
• 
  tayyorgarlik ko‘rish va qo‘poruvchilikni sodir etishda xorijiy davlatlar va ekstremistik uyushmalar yordamidan, xalqaro tus ol­ gan noqonuniy qurol­yarog‘ savdosi va narkobiznesdan keladigan moliyaviy manbalardan foydalanilishi, uning xalqaro terrorchilik xuruji ekanini ko‘rsatuvchi asosiy belgilardan hisoblanadi.
  

Muayyan mamlakat hududida sodir etilgan terrorchilik xuru­ jida qayd etilgan u yoki bu belgilarning bo‘lishi, unga xalqa­ ro maqom berilishi va shundan kelib chiqib, unga mos choralar ko‘rilishiga olib keladi.
Qayd etish lozimki, terror OAV tarqatayotgan ma’lumotlardan keng foydalanadi. Bunday ma’lumotlar terrorning hukumatni va jamiyatni o‘zi istaganini qildirishida foydalanadigan eng asosiy omi- lidir. Bu kabi ma’lumotlar terrorizmga o‘zi tanlagan odamlarini ista- gan o‘rinlarga qo‘yishga ko‘plab imkoniyatlar yaratib beradi. Ter- rorchilar sodir etadigan har bir akt, terrorning umumiy faoliyatidagi har bir kichik to‘qnashuv ham ular ko‘rsatgan sabablariga e’tiborni tortish uchundir. Hech qanday demokratiya terror bilan murosa qi- la olmaydi. Boisi terrorizm demokratiyaning har qanday zulmni, o‘z vaqtida, muhokama qilish, tinch va murosaga tayangan holda to‘g‘rilash mumkin degan qarashlarini mutlaqo inkor etadi. Qotil- lik va vayronagarchiliklar orqali terroristlar oshkora qo‘rqitadilar va
oxir oqibat o‘z maqsadlariga erishadilar, chunki bunday ma’lumot- lar e’lon qilinadi.
An’anaviy terrorchilarning maqsadlaridan shuni anglash mum- kinki, tig‘iz paytlardagi yangiliklarni tez-tez qo‘yilishi orqali ular rejalashtirgan maqsadlariga erishganlar. Masalan, 1975-yildan il- gari Niderlandiyadagi poyezdni garovga olishganidagi holatni kelti- rish mumkin¹.
Qisman, vahimachilar va minimalistlar o‘rtasidagi uzoq da- vom etgan tafovut fanning jismoniy va ijtimoiy sohalariga o‘z ta’si- rini ko‘rsatdi. Sobiqlarga eng yomon choralar mavjud edi, chunki ular kimyoviy va biologik agentlardan hamda ularning zaharligini oshiruvchi texnik talablardan xabardor edilar; kelgusida qanday hodisa ro‘y berishi ularni tashvishga solardi. Ammo, tarixchilar va siyosatshunoslar bu jarayonga skeptik yondashib, «qurolning salohi- yati va uni ishlatish qobiliyati o‘rtasida doim katta bo‘shliq bo‘lgan», deyishadi. Tarixchi va siyosatshunoslarning xavotiri «nima yuz beri- shi mumkin» kabi faraziy savollar emas balki «o‘tmish asosida kela- jak qanday kutilishi mumkin» kabi savol tashvishga solardi.
Qayg‘uli bashoratlar optimistiklarga qaraganda ancha ehtiyot- kordir, chunki, agar qayg‘uli bashoratlar ushalmasa, ular hali ham aqlli fikrni bildiradi, ammo tahdidni to‘g‘ri baholay ololmay xa- to qilishgan paytida ular mas’uliyatsiz ko‘rinadilar. Shunga qara- may, o‘rta ohangda kelib chiqqan bu kabi «ehtiyotkorlik» o‘z xavfiga ega, chunki resurslar cheklangan va ular deyarli cheksiz hisoblangan zaifliklarga qaratilib yanada samarali tarqatilishi mumkin.
Bundan tashqari, tarixdan, zaifliklarga qaraganda tahdidlarga ko‘proq e’tibor berish maqsadga muvofiq bo‘lgan. Terrorchilar, azal- dan ommaviy qirg‘in qurollaridan (OQQ) foydalanishmagan, chun- ki bu kabi qurollar mantiqiy ushlab turishga legal darajada effektiv bo‘lgan. Shunga ko‘ra, OQQdan foydalanishga imkoni bo‘lgan dav- latlar NGOga OQQlarni yetkazib berganligi dargumon edi, chunki ulardan oqilona foydalanish bilan aslida ulardan foydalanishni oldi- ni olish zarur edi.
Agarda, noan’anaviy terrorchilar guruhi shu kabi qurollar bi- lan ta’minlanganida ham, ularni ta’minlagan davlat ham ishonch- siz terrorchilar tomonidan yoki qasos sifatida boshqa davlatlar to- monidan katta xavf ostida bo‘lar edi. Bundan tashqari, yuqorida ta’kidlanganidek, ommaviy qurbonlar, siyosiy taraf va xususan, cheklangan maqsadga ega bo‘lgan an’anaviy terrorchilar tomonidan kuzatilmagan. Siyosatchilar, kerakli chegaralarni yuklaydi, xat- toki bu terrorizmga aloqador bo‘lsa ham, chunki an’anaviy chek- lovlar ham mavjud ekanini unutmaslik lozim. Oddiy terrorchilar begunohlarni o‘ldiradi, ammo OQQ bilan ta’minlangan terrorchi- lar haddan ziyod ko‘p odamlarni hech bir sababsiz qirib yuboradi. Bundan tashqari, OQQ undan foydalanayotgan paytda ham xavf- li, ham qimmatdir, shuning uchun ko‘pchilik terrorchilar qurol va portlovchi qurollar kabi oddiy, arzon va ishonchli qurollarni afzal ko‘rishadi. Siyosiy analitiklar OQQlarning terrorchilar tomonidan muvaffaqiyatli foydalanilayotganiga skeptik qarayotgan bir paytda, qarama-qarshi tomonda mavjud shubhalarga statistik dalillar bor edi. Davlat departamenti va St. Andrews universiteti va Rand kor- poratsiyasi dalillariga asosan ta’kidlash lozimki, terroristik hujumlar 1970–1990-yillar mobaynida raqamlarda pasayganini ko‘rsatgan bir paytda, aslida ularning soni oshgan deb ko‘rsatilgan. 2000-yili CSIS hisobotida bu mavzuga doir quyidagi ma’lumotlar keltiriladi:
«Xususan tashvish, – muallif qayd qiladi, – shunday guruhlarning kelib chiqishi-ki, ularning maqsadi hukumat bilan savdolashish yoki o‘z nuqtayi nazarini jamoatchilikka singdirish emas, balki insoniyat- ga, ular nafratlanadigan tizimga katta hajmdagi talafot ko‘rsatish- dir». 1990-yillarda o‘z yurishini boshlagan bir qancha guruhlar «si- yosiy muammolarni keltirib chiqarish yoki hokimiyatni qo‘lga olishni asosiy maqsad qilib olishmagan». Buning o‘rniga ularning ko‘pchili- gi «xalqiga maksimal darajada zarar yetkazishni maqsad qilish- gan». 1993-yilgi Jahon Savdo Markaziga hujum qilinishdan asosiy maqsad, «Egizak» binolarning qulashiga qasos sifatida ko‘p sonli insonlarning umrini olish bo‘lgan degan mulohazalar bo‘lib o‘tgan. Le- tallikning o‘sish yo‘nalishi o‘z-o‘zidan, xuddi zinapoya OQQ tomon ketayotqanidek, dahshatli edi¹.