Tayanch so‘z

Islom niqobi ostidagi ekstremizmning g‘oyaviy ildizlari. Diniy mutaassiblikning tarixiy ildizlari va hozirgi kunda dunyoda, ayniqsa, Markaziy Osiyo mintaqasida ekstremistik guruhlar­ ning paydo bo‘lishi va faollashuvi sabablari, usullari qayerdan kelganini o‘rganish ularga qarshi kurashda eng muhim vosita hisoblanadi.
Islom niqobi ostida paydo bo‘lgan ekstremistik harakatlar ta­ rixiga e’tibor beradigan bo‘lsak, ularning ildizlari uzoq o‘tmish­ ga, hatto islom tarixining birinchi asriga borib taqalishini ko‘rish mumkin. Uning ilk vakillari sifatida 657­yili xalifa Ali (r.a.) askaridan ajralib chiqqan, haqiqiy musulmon saflariga qo‘shil­ maganlarni «dindan qaytgan» deb e’lon qilib, ularga qarshi murosasiz kurash olib borgan «xorijiylar» (arab: ajralib chiqqan­ lar, isyonchilar) diniy­siyosiy oqimi faoliyati fikrimizning isbo­ ti bo‘la oladi.
Xorijiylik yo‘nalishi va ta’limoti. Xalifa Usmon ibn Affon (r.a.) (644–656) davriga kelib islom jamoasi ichida fitnalar paydo bo‘ldi. Usmon (r.a.)ga uyushtirilgan suiqasd (656­y.) ham ana shu siyosiy kurashlarning natijasi edi. Xalifa o‘ldirilgach, uning o‘rniga Ali ibn Abu Tolib (r.a.) (656–661) saylandi.
657­yil (37­hijriy)da Shomning (Suriya) shimoli­sharqida joy­ lashgan Siffin mavzesida xalifa Ali (r.a.) qo‘shini bilan u yer­ ning hokimi Muoviya (r.a.) qo‘shini o‘rtasida «Jamal voqeasi»dan bir oy o‘tib, to‘qnashuv sodir bo‘lgan. Ushbu to‘qnashuvga 656­ yil uchinchi xalifa Usmonning (r.a.) o‘ldirilishi munosabati bilan Ali (r.a.) va Muoviya (r.a.) tarafdorlari o‘rtasidagi keskin qara­ ma­qarshiliklar sabab bo‘ldi. Marhum xalifaning yaqin qarin­ doshi bo‘lgan Muoviya (r.a.) xalifalik taxtini egallagan Ali (r.a.) dan aybdor jinoyatchilarni jazolashni talab qilib, shundan so‘ng­ gina Ali (r.a.)ga bay’at qilishni ma’lum qildi. Jang to‘qqiz kun davom etdi. Ali (r.a.)ning qo‘li baland kelib turganda, Muoviya (r.a.) tarafdorlari xiyla ishlatdilar. Ular Amr ibn Oss (r.a.) ko‘rsat­ masi bilan katta nayzalar uchiga yangi ko‘chirilgan Mushaf varaq­ larini ilib, Qur’on bilan hukm chiqarishni talab qildilar. Muoviya (r.a.)ning janjalni sulh orqali hal qilish haqidagi taklifini Ali (r.a.) qabul qilgach, jang to‘xtatildi. Ali va Muoviya (r.a.)lar o‘rtasi­ da hijriy 37­yil safar oyining 15­kuni (mil. 657­yil 8­sentyabr)da sulh tuzildi. Mazkur «Siffin» jangi musulmonlar uchun juda kat­ ta yo‘qotish bo‘ldi. Unda hammasi bo‘lib to‘qson ming musul­ mon halok bo‘ldi. Aynan «Jamal» va «Siffin» janglari musulmon­ lar o‘rtasida dastlabki bo‘linishlar va turli firqalar kelib chiqishiga sabab bo‘ldi.
Ahli sunna va­l­jamoa e’tiqodiga ko‘ra, sahobiylar orasida yuz bergan bu vaziyatlarda ular ayblanmay, ularning bari haqni izla­ gan mujtahidlar hisoblanadilar. Umumiy qoidaga asoslanib, ular­ dan qaysi birlari to‘g‘ri ijtihod qilgan bo‘lsalar ikki ajr, xato ijti­ hod qilgan tarafga esa bir ajr beriladi.