Tayanch konspekt

3. Termoelektrik termometrlar.

Termoelektrik termometrlarning ishlatilishi termojuft termo-elektr yurituvchi kuchining (TEYuK ning) haroratga boђliqligiga asoslangan.

Bu asbob texnikaning turli sohalari va ilmiy-tekshirish ishlarida -200 °C dan + 2500 °C gacha bo`lgan haroratlarni o`lchashda keng qo`llaniladi.

TEYuK ikki xil metall simdan iborat zanjirda, ularning kavsharlangan joyida haroratlar farqi hisobiga hosil bo`ladi.

Bir xil uzunlikdagi ikki xil o`tkazgichdan tuzilgan zanjirdagi TEYuK yiђindisi o`tkazgichlar kontaktli farqining yiђindisiga teng.

Ikki har xil o`tkazgichdan (termoelektrodlardan) tuzilgan termojuft zanjirida TEYuKni o`lchash uchun o`lchash asbobi talab etiladi.

Asbobning ulanishi uchinchi o`tkazgich A ning zanjirda paydo bo`lishini taqozo etadi. Uchinchi o`tkazgichni zanjirga ulash uchun ikki xil usuldan foydalaniladi: ulanmalardan biridagi zanjirga ulash yoki termoelektrodlardan birini uzish.

Birinchi holatda asosan (ko`p qo`llaniladi) uchinchi o`tkaz­gichni ulash joyi harorati termoelektrodlar uchining haroratlariga teng, ikkinchisida esa t noma`lum qiymatga ega.

Issiqlik texnikasining ayrim masalalarini hal qilish uchun haroratni o`lchashda termoelektrik termometrlarni har xil ulash usullaridan foydalaniladi. Ulardan eng ko`p tarqalgan usullari bu termobatareya va differentsial termojuftdir.

Termoelektrik termometrlarning o`zgartgich koeffitsientini ko`paytirish uchun bir nechta termojuftni ketma-ket ulanishidan (termobatareyadan) foydalaniladi. Bunda, termojuftlar bilan hosil qilinayotgan TEYuK bir-biriga qo`shiladi, ya`ni n ta termojuftdan tashkil topgan termobatareyaning TEYuKi alohida olingan termo-juftning TEYuKidan n marta ko`p bo`ladi.

Termobatareyali ulash usulidan kam farq qiluvchi ishchi haro­rati t ni va erkin uchlaridagi harorat t₀ ni o`lchashda foydalani­ladi.

Ikki nuqta orasidan harorat farqini o`lchash uchun differen­tsial termoelektrik termometr qo`llaniladi. U qarama-qarshi ulangan ikkita bir xil termometrdan tuzilgan. Agar haroratlar farqi o`lchanayotgan nuqtalarning haroratiga o`zaro teng bo`lsa, unda o`sha nuqtalarda termometr hosil qiladigan TEYuKlar ham teng bo`ladi. Bunday holda termometrdagi zanjir toki nolga teng bo`la­di, chunki qarama-qarshi ulanganda bir termojuftning TEYuKi boshqa termojuftning TEYuKi bilan kompensatsiya qilinadi va o`lchash asbobi nolni ko`rsatadi. Agar t₁, va t₂ haroratlar turlicha bo`lsa, u holda qaysi harorat yuqori bo`lishiga qarab, haroratlar farqiga proportsional bo`lgan zanjir toki biror yo`nalishda oqadi va buni o`lchash asbobi ko`rsatadi.

A
yrim hollarda ikkita nuqtadagi haroratlar farqini o`lchash zarurati bo`ladi. Bu holatda termojuftning ishchi kavshari nuqtalarning birida, bo`sh uchlari esa boshqa nuqtalarida joylashadi.

Bunday to`ђri chiziqli approksimatsiya har qanday termojuftning haroratlar farqi 20—25 °C dan oshmagan hol uchun to`ђri keladi.