Tayanch iboralar va tushunchalar

Sirtlarning karkas usulida berilishi 

Ba'zi  bir  sirtlarni  aniq  geometrik  qonuniyatlar  bilan  berib  bo'lmaydi.  Bunday 

sirtlar  shu  sirt  ustida  yotuvchi  bir  nechta  nuqtalar  yoki  chiziqlar  bilan  beriladi.Sirtni 

uning  ustidagi  bir  necha  nuqtalar  yoki  chiziqlar  bilan  berilishi  uning 

karkas  usulida 

berilishi 

deb  yuritiladi.  Sirt  ustida  tanlangan  chiziqlar  to'plami 

sirtning  karkaslari 

deyiladi (6,7-rasmlar).

 

---

 

 

 

6-rasm                                                                                        7-rasm

 

Aylanish sirtlari

 

 

Ta'rif.

  Biror  tekis  yoki  fazoviy  chiziqning  qo'zg'almas  to'g'ri  chiziq  atrofida 

aylanishidan hosil bo'lgan sirt aylanish sirti deb ataladi. 

Harakatlanuvchi  chiziq  sirtning 

yasovchisi, 

qo'zg'almas  to'g'ri  chiziq  esa  uning 

aylanish o'qi 

deyiladi. Yasovchi va aylanish o'qi aylanish sirtning 

aniqlovchilarini  tashkil  qiladi.  8-rasmda  m(m',  m")    egri 

chiziqning    i(i',  i")  aylanish  o'qi  atrofida  aylanishidan  hosil 

bo'lgan  umumiy  ko'rinishdagi  aylanish  sirti  chizmada 

tasvirlangan.  Aylanish jarayonida  yasovchining  hamma  nuqtalari 

aylanalar bo'yicha harakat qilib, bu aylanalar sirtning 

parallellari 

deyiladi.  Aylanish  o'qidan  o'tgan  barcha  tekisliklar 

meridian 

tekisliklari, 

ularning aylanish sirti bilan kesishish  chiziqiari esa 

sirtning  meridianlari 

deyiladi.  Frontal  meridian  tekisligi 

bosh 

meridian  tekisligi 

hisoblanib,  uning  sirt  bilan  kesishish  chizig'i 

bosh  meridian  chizig'i  yoki 

sirtning 

frontal  ocherki 

deb  ataladi. 

Meridian    kesimlari    ko'rsatilgan.  Bosh  meridian  V  ga  parallel  bo'lganligi  uchun 

uning frontal proyeksiyasi o'zining haqiqiy kattaligiga teng bo'ladi. 

Eng kichik radiusli parallel sirtning bo'yini, eng  katta radiusli parallel esa uning 

ekvatori    deyiladi. 8-rasmdagi  aylanish  sirtida  parallellardan  n

2

  (n

2

',n

2

'')  bo’yin,  n

3

 

(n

3

',n

3

'')  esa  ekvator  chizig’i  hisoblanadi.  Parallellar  yordamida  sirt  ustida 

nuqtalaring  proyeksiyalari  topiladi.  Masalan,    aylanish  sir  tiga  tegishli  A

1

  va  A

2

 

nuqtalarning  frontal  proyeksiyalari  A

1

'  va  A

2

''nuqtalar  berilgan  bo’lsa,  ularning 

gorizontal  proyeksiyalari  n

1

-parallelning  n'

1

-gorizontal  proyeksiyasida  topiladi. 

Ekvatorda  yotuvchi  V  nuqtaning  gorizontal  V''  proyeksiyasi  berilgan.  Uning  V'' 

frontal proyeksiyasi ekvatorning n

3

'' frontal proyeksiyasida bo’ladi.