Tayanch atamalar: al mavron (ikki marv degan so’z bo’lib, biri Marvrud, ikkinchisi Marv shohjondir), Hasan Tibiy o’zining «Jome’i mahosini kitobat ul-kuttab»

Hirot xattotlik maktabi. Hirot Xurosonning eng katta va mashhur shaharlaridan bo’lib, olimlar, fozillar, shoirlar va xattotlar bilan tolgan xushmanzara bog`-bo’stonlari, turli meva va suvlarining ko’pligi bilan shuhrat qozongan.

Xurosonning katta qismidagi markaziy shaharlardan yana biri Marv Shohjon (Turkmaniston)dir. Yoqut Hamaviyning aytishicha, al mavron - ikki marv degan so’z bo’lib, biri Marvrud, ikkinchisi Marv shohjondir.

Yoqut shunday deydi: «Marvda ilmiy ahamiyatga ega bo`lgan qimmatli kitoblar juda ko’p edi. Men u yerdan ketgan vaqtimda (1220 yilda) vaqf qilingan 10 ta kutubxona bor ediki, dunyoda kitobning ko’pligi va yaxshiligi jihatidan unday joyni ko’rmaganman. Ular quyidagicha:

1. Katta jomega qarashli 2ta kutubxona bolib, biri Sulton Sanjar xodimlaridan Aziziddin Abu Bakr Zanjoniy nomiga qo’yilgan. Unda 12 ming jildga yaqin qo’lyozma kitoblar saqlanadi.

2. Al-Kamoliya kutubxonasi (kimga nisbat berilganligi ma’lum emas).

3. 1100 yilda vafot etgan Al Mustavfiy Abulsa’d Muhammad ibn Mansurning madrasasidagi kutubxona.

4. Nizom al-Mulk Hasan binni Ishohning madrasasidagi kutubxona.

5. Somoniylarga tegishli ikki kutubxona.

6. Al-Amidiyya madrasasidagi kutubxona.

7. Marvdagi oxirgi vazirlardan Majdi mulkning kutubxonasi.

8. Madrasa Xotuniyadagi kutubxona.

9.Yana u erda Az-Zamiriya kutubxonasi. Bularning hammasi 1221 yilda mo’g`ullar tomonidan xarob etilgan.

Ahmad Tayibshoh Movarounnahriy bir necha xatga, ayniqsa, suls xatiga ravshanlik kiritgan. 1215 yilda vafot etgan. Ba’zilar bu xattotni Ibrohim shoh Tayib Ahmad deydilar.

Mavlono Yusuf Xurosoniy xattot Yoqutning mashhur shogirdlaridandir. Ustozi bilan bir vaqtda vafot etgan. Yoqut xat bilan 1210 yilda ko’chirilgan «Kalimoti murtazaviyya» asari Ayoso’fiya kutubxonasida saqlanadi. «Kalimot» bilan birga Ali binni Hilol xatida Salomat ibn Jandal ismli arab shoirning qasidasini ko’chirgan. Bu qasidani 1218 yilda ko’chirib tamomlagan. 1269 yilda vafot etgan.

Ibroqim Mirzo Shohrux o’g`li Temur nabiralaridan bo’lib, Sharafiddin Ali Yazdiy shogirdlaridandir. Ulug` tarixchi o’zining «Zafarnomaiy Temuriy» asarini Temurga bag`ishlab yozgan. Mirzo Ibrohim olti xil xatda tengi yo’q xattot edi. Yoqut uslubiga taqlid qilib, xat san’atida undan o’tib ketgan. U yozgan xat qoldiqlarining ba’zilari hozir ham Sheroz qadimiy binolarida saqlanib qolgan. Xattot 1431- yilda vafot etgan.

Ahmad Rumiy Sulton Boysunqur kitobxonasining xattotlaridan bo’lib, ko’p vaqtlar ulug` kishilar bilan suhbatlashgan.

Sulton Boysunqur Temuriy shahzodalaridandir. U 35 yoshida -1427- yilda vafot etgan. «Davlatshoh tazkira»da ko’rsatilishicha, uning kitobxonasida 40 nafar mashhur xattotlar tun-kun kitobat bilan shug`ullanar edilar. Xattotlik, zarafshonlik, oltin xalash, naqsh, lavha, rasm, miniatura va boshqa badiiy san’atlar ishlash Boysunqur davrida ravnaq topgan. Istanbulning har bir kutubxonasida hech bo’lmaganda bir nusxa uning davrida ko’chirilgan asar mavjud. Sulton buyrug`i bilan ko’chirilgan qo’lyozmalardan «Faraj ba’da shiddat»ning tarjimasi va «Nusxat ul-arvoh» kitobi diqqatga sazovordir.

Mirzo Ulug`bek astronomiya va xandasada o’z davrida yagona bo’lgani kabi Boysunqur mirzo she’r va xatda o’z davrining eng mashhur kishisi edi.

Eronliklaming aytishicha, to’rt kishi to’rt xatda sulsda Boysunqur Mirzo, nasta’liqda Mir Imod, nasxda Mirzo Ahmad, shikasta xatida Darvesh Abdu Majid Tolqoniy ustod ekan.