Tasviriy san’at va qo‘l mehnatiga 0 ‘qitish maxsus

shakllantirishda 
qiyinchiliklari kuzatiladi.
ICicliik yoshdagi eshitishda nuqsoni bor maktab o‘quvchilari- 
ning ijodiy tasaw ur rivojlanishi orqada qolib ketishi ulaming sensor 
tajribasiii yetishmasligidan, turlaming kamchiligidan, eng boshi, 
robiflator 
tasaw ur mexanizmlari shakllanishidan deb tushuniladi. 
Bu esa awalgi tajribani qayta konstmksiyalashtirishni qiyinlash- 
tirjsliga olib keladi.
Kicbik yoshdagi eshitishda nuqsoni bor maktab o‘quvchilari- 
ning eng qulay sharoit tashkil etishda, ulami nutq va tafakkurining 
tugallanishida tasaw ur kompensantor rivojlanishga erishiladi.
Eshitishda nuqsonli kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarining 
tasvHy san’at darsida ijodiy va qayta tiklangan tasawuming 
shakllanishi
114

---

Barcha tasawuming kerakli sifatlari (kenglik, ixtiyoriylik, 
chidamlilik, originallilik) birdan paydo bo‘lmay, balki sistematik 
sharoitlar, kattalar ta’siri orqali paydo boiadi. Bu bolaning idroki va 
tasavvurini boyitishi kerak. Lekin tayyor mavzularga zo‘rlab, 
ko‘zini uzmay turishi kerak, degani emas.
Bolaga haqiqatni tanitishda unda tasvirlash obrazlarini 
qo‘llashni rivojlantirish qobiliyati, ular asosida yangisini barpo etish 
uchun yordam berish kerak. Bunda bolalarda bilish, qiziqishlami 
shakllantirish muhim. Agar bu vazifalar bolalar bilan o‘tkazilmasa, 
tasavvur ham rivojlanishda ancha orqada qolib ketadi.
Eshitishda nuqsoni bor kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari- 
ning tasawuri shakllanish jarayonida pedagog tasviriy san’atning 
qayta tiklash va ijodiy tasavvur o‘zaro mahkam bog‘langanligini 
esda tutishi kerak.
Rassom asliga qarab rasm chizganda, u nafaqat ko‘rganlarini, 
balki o‘zining fikrlarini, tuyg‘ularini, naturaga munosabatini, ya’ni 
ko‘rganlarini o‘zgartirib ijod qiladi. Bilim vositalarini va aks 
ettirishning o‘zaro bogiiqligi har bir rassomda ajralib turadigan ijod 
qirralarini tashkil etadi. Ijodiy va qayta tiklash tasawurining o'zaro 
aloqasi rasm bilan bezash ishlarida yaqqol namoyon bo‘ladi. 
Rassom o‘zining rasmlarida, adabiy asarlarida eng muhim sujetning 
tugunli onlarini, personajlaming xarakterli tomonlarini, voqealar- 
ning muhim tomonlarini, o‘zaro munosabatlami ochib berishga 
harakat qiladi. Bu esa o‘z navbatida kitobxonga adabiy asar 
mazmunini yaxshi tushunishga, uning asosiy flkrini bilishga, 
o‘qiganlaridan xulosalar chiqarishga yordam beradi.
0 ‘quvchilarda tasavvur rivojlanishi bo‘yicha metodik ko'rsat- 
malar taqdim etishdan aw al shuni belgilash kerakki, fantaziya 
asosida quyidagi ruhiy sifatlar yotadi:
bir predmet obrazini aniq va ravshan taqdim etish; 
miyada obraz-tasawur saqlab qolishga yordam beruvchi yaxshi 
ko‘rish xotirasi;
ikki va undan ortiq pedmetning o‘lchamini, sifatini tafakkurda 
solishtirish qobiliyati;
yangi obyektlaming yangi xususiyatlari va turli obyekt 
qismlarining murakkablashgan qobiliyatini yaratish.
115

---

Shunday qilib, tasawur jarayonining o‘tishi uchun muhim 
sharoitlar, birinchidan orttirilgan tajriba, bor bo‘lgan bilimlarda 
ifodalanadi (predmet, dunyoni, tabiat va hayot hodisalari haqida 
tushuncha, ikkinchidan tasavvumi fikran ishlatish ulami qayta 
tiklashning mahorati). Mavjud tushunchalar asosida nafaqat yangi 
obrazlar qayta quriladi, balki umuman yangi bir ijod muallif 
niyatiga mos o‘zgartirish yaratiladi.
- menga esa ko‘proq shoyi ro‘mollar, popuklarsiz sovuq tonda 
katta gullari bilan yoqadi;
- men yelkada uchburchak ro‘molni, faqat bitta burchagida rasm 
boMganini yoqtiraman.
Qizcha yugurib o‘tib ketadi, unga yomg‘ uchburchakli ro‘mol 
yoki o‘yinchoqlari bilan ro‘molcha yoqishini aytadi. Buvisi esa 
bunday ro‘molni o‘ramaydi.
Amaliy vazifa:
- Biz turli ro‘mollami ko‘rdik, endi esa bezash ustalari qanday 
ishlaganlarini bilayapmiz.
Ro‘mollar hoshiyali va hoshiyasiz, mayda va yirik bezakli 
bo‘ladi. Ro'mollar misolida yoki plakat bo‘yicha turli kompozitsion 
yechimlami ko‘rib chiqamiz.
0 ‘qituvchi rasm ko‘rsatadi (ro‘mollar to‘plami shoyi, shtapel, 
kashimir). Ro‘mol sidirg‘a grafikli rasm bilan bezalgan bo‘lishi 
mumkin. Bitta rangli gammadagi ro‘mol iliq rangli gamma cho‘tkali 
yoyilgan naqsh guli, ranglaming ustma-ust qo‘yilishi bilan yorug‘ 
kontrast gulli ro‘mol (2-3 ta rang garmoniyasi) hosil bo‘ladi.
Yomg‘ tonda bolalar rasmlari bilan ro‘mol yoki uchburchakli 
ro‘mol chizadilar.
Bolalaming mustaqil ishi.
Bolalar ro‘mol yoki uchburchakli ro‘mol uchun qog‘oz tanlab 
oladilar va mustaqil ravishda cho‘tka bilan tayyorgarliksiz rasmlami 
bo'yaydilar.
0 ‘qituvchi to‘qimachilikda bunday rasm bezatish element- 
larining uchta o‘lchami: yirik, o‘rta va mayda qo‘shilganda yaxshi 
natijaga erishish mumkinligini eslatib o‘tishi kerak. Ro‘mol rasmini 
akvarelda, mato bo‘lagida bajarish mumkin.