Tasviriy san’at kafedrasi Maishiy janrda ijod qiluvchi rassomlar va ularning faoliyati Mavzusida yozilgan

2.1 Maishiy janrning oziga hosligi va ularning tahlili. Maishiy janr - tasviriy sanʼatning kundalik ijtimoiy va shahsiy qayotni, maishiy turmushni aks ettiradigan janri. Turmushda koʻzga tashlanaligan oʻzaro munosabatlar va xatti harakatlarni, uning mohiyati va ijtimoiy tarixiy mazmunini chuqur ochib berish kabi xususiyatlarga ega. Demokratik va realistik badiiy anʼanalarning oʻsishi, rassomlarning xalq hayoti va mehnat faoliyatini atroflicha tasvirlashga qiziqishining ortishi bilan bog`liq holda rivojlandi. Maishiy janrda rangtasvir (kartina) yetakchi oʻrin tutadi, grafika, kichik hajmdagi haykaltaroshlikda ham maishiy mavzu keng tarqalgan. Maishiy janr tasviriy san’at asarlarida insonning oila, maktab, mehnat, dam olish, barcha shaxsiy va ijtimoiy hayoti o‘z aksini topgan. Ko'pincha bu sahnalar rassomlarning rasmlarida uchraydi, lekin ko'pincha ularni varaqlarda ko'rish mumkin dastgoh grafikasi, va haykaltaroshlikda. Juda jozibali kichkina haykaltaroshlik guruhlari ustalar tomonidan ijro etilgan xalq ijodiyoti masalan, o'yilgan yog'och o'yinchoqlar Moskva viloyatidagi Zagorsk yaqinidagi Bogorodskoye qishlog'i yoki sobiq Dymkovo (Kirov) posyolkasining loydan yasalgan bo'yalgan haykalchalari. Raqamlar ertaklar, ertaklar va mashhur nashrlar mavzularida kompozitsiyalarni yaratish uchun ishlatiladi. Qoida tariqasida, ular yumshoq, yaxshi xulqli hazil bilan ranglanadi. Uy sahnalari, rassomlar tomonidan qo'lga kiritilgan turli davrlar, go'yo o'tmishdagi haqiqiy hayotga nazar tashlashga imkon bering. Zero, musavvir o‘zining zamondosh hayotini aks ettirar ekan, o‘z davri hayotining o‘ziga xos jihatlarini kelajak avlodlar uchun ham qamrab olgandek. Maishiy lavhalar ibtidoiy sanʼat (ov manzaralari, urf-odatlar tasvirlari), Sharq (devoriy rasmlar va relyeflar) va Yunon (vazalar bezagi) sanʼ-atila koʻp uchraydi, ellinizm sanʼatila muhim oʻrin egallagan. Dastlabki namunalari Qad. Sharq (Xitoy, key-inroq Koreya, Yaponiya)da yaratilli. Uygonish davrida Maishiy janr real voqealar, maishiy detallar bilan boyitildi. Oʻrta asrlarda ham Yevropa, ham Osiyoda devoriy rasmlar, boʻrtma naqshlar, miniatyuralar keng tarqaldi, Sharqda va Yevropada sanʼatning maxsus janri sifatida namoyon boʻldi.

Maishiy janrda 17-asrdan maishiy hayot ijtimoiy mazmunga ega boʻldi, hajviy, ijtimoiy tanqidiy yoʻnalish yuzaga keldi, emotsional nafislik, psixologik noziklik va oʻtkir xayotiy kuzatishlar oʻz aksini topdi. Jaxrn rassomlari Jotto, Rembrandt, U. Xogart, A. Vatto. F. Goyya, P. P. Rubens, V. G. Perov, I. Ye. Repin, V. Ye. Makovskiy, A. A. Deyneka kabilarning M. jlagi yetuk sanʼat asarlari mashhur.
Oʻzbekiston hududida Maishiy janr devoriy rasmlarda va miniatyuralarda oʻz ifodasini topgan. 20-asrda rassomlardan B. Hamdamiy, L. Abdullayev, .Inogomov, M. Saidov va boshqa, amaliy sanʼat ustalari A. Muxtorov, Sh. Moʻminova va boshqa maishiy mavzuda asarlar yaratdilar.
Maishiy janr- jamiyat va shaxsiy xayotdagi kundalik turmush tarzini o‘zida aks ettiruvchi tasviriy san‘at janri. Bu janrda rassom o‘z zamonasidagi kundalik turmushda bo‘layotgan voqea va xodisalarni, odamlarning yashash tarzi, dam olishi, mexnati va sport bilan shug`ullanishi, xullas ularning kundalik faoliyati bu janrning mazmunini tashkil etadi. Insonlarning maishiy xayotini aks ettirishga qiziqish qadimdan mavjud bo‘lsa xam lekin uning rivojlanishi va mustaqil janr darajasiga aylanishi 17 asrdan boshlab jamiyatda sodir bo‘la boshlagan demokratik tamoyillarni ortishi bilan bog‘liq, shu davrdan boshlab rassomlar ijodida oddiy xalq xayotiga bag‘ishlangan asarlar ko‘paydi, mavzusi kengaydi.Bu janr Gollandiyada keng rivojlandi. Buyuk Rembrand, kichik golandlar Piter de Xoox, Terborx, Yan van Ostade va bosh. ijodida shu janr etakchi o‘rinni egalladi. Fransiyada Jan Batist Sharden, Angliyada Uiyam Xogart, Rossiyada P.Fedotov, V. Perov, I.Repin va bosh. ijodida xam shu janr xususiyatlari o‘z ifodasini topdi. O‘zbek san’atida mayishiy janr 20 asrning 20-30 yillaridan boshlab rivojlana boshladi. B.Xamdamiy, L. Abdullaev , X.Raxmonov, va boshkalar shu janrning dastlabki namunalarini yaratdilar. N.Kashina, Z.Kovalevskaya, M.Saidov ijodida xam shu janr etakchi o‘rinni egallaydi. Bugungi kunda xam bu janr ko‘plab ijodkorlarni o‘ziga jalb etib kelmoqda.
Maishiy janrda ijod qilish boshqa janrlarga nisbatan ancha murakkab bo‘lib uning ishlash jarayonida insonning fikrlash qobiliyati dunyoqarashi juda katta ahamiyatga egadir.
Kartinalarda faqat tarixiy, qahramon voqea va hodisalarnigina emas, balki oddiy hayotni ham tasvirlash mumkin.
Bunday kartinalar maishiy janr asarlari hisoblanib, ko`pincha ular janrli rangtasvir asarlari deb yuritiladi. Asosan bu voqealar rangtasvir polotnolarida tasvirlanadi, lekin ularni grafikada va xaykaltaroshlikda ham uchratish mumkin.Maishiy janr shuning uchun o‘ziga hos janrlardan biri hisoblanadi. Rassomlar tomonidan turli davrlarda yaratilgan maishiy voqealar o‘sha davrlarda yashagan odamlarning hayoti bilan tanishtiradi. Bu janr XV-XVII asrlarda Yevropa milliy maktablarida gullab yashnadi. Bunga miosl qilib P.Breygelning "Kretyanning to`yi" kartinasini keltirish mumkin. Bu kartinada xalq bayramining go‘zal va quvnoq sahnalari o`z ifodasini topgan. Flamand P.Rubens o`zining asarlarida qishloq bayramlarini realistik ravishda tasvirlaydi. Golland rangtasvirchilari (G.Gerborx, Ya.Vermer) jamiyatning turli qatlamlari hayotini mehr - muhabbat bilan tasvirlaganlar. XVIII asr Frantsuz rassomlari A.Vatto, F.Bushe, J.B. Sharden, O.Fragonarlar ham maishiy janrda asarlar yaratganlar. Keyinchalik rassomlar bolayotgan voqealarni oddiy qilib tasvirlamasdan uning ichki mohiyatini ochib berishga harakat qila boshladilar. Jamiyat hayotiga tanqidiy munosabatda qarash frantsuz rassomlari O.Dome, G.Kurbe va rus rangtasvirchilari A.Venetsianov, G. Myasoyedov, V.Perov, I.Repin, P.Fedotov va sayyor rassomlar ijodida o`z aksini topdi. Rus rassomi B. Kustodiyev o`z kartinalarida savdog`arlar hayotini turli qirralari bilan tasvirlagan. Maishiy janr O`zbekiston rangtasvirchilarining ham kuchli jihatlaridan biri hisobalanadi. O`zbekistonda kuchli realistik maktab tarkib topishi ajoyib rangtasvirchilar sulolasini vujudga keltirdi. O`zbek tasviriy san'atidagi maishiy janrni eng avvalo rassomlardan L.Bure, A.Isupov, O.Tatevosyan, A.Volkov, I.Kazakov va boshqa rassomlar rivojlantirdilar. Maishiy janrda yaratilgan rangtasvir asarlarida o`zbek halqining hayoti o`ziga xos tarzda tasvirlangan. Ayniqsa rassom A.Volkov o`z asarlarida milliylik va milliy an'analarni juda katta ehtirom bilan tasvirlagan. Uning asarlaridan "Qizil choyxona", "Choy", "Eski shahar choyxonasi", "Sandalda" kabi asarlari g`oyat go`zal yaratilgan. Yana bir rassom P.Benkov o`z asarlarida o`zbek halqining hayotini yangi qirralarini ochib berishga harakat qildi. Uning "Buxoro bozori", "Ko`cha arizachisi", "Uzum bozori", "Sabzavot bozori" kabi asarlari o`zida sharq halqlari hayoti, odamlar harakatining turli-tuman ritmini, milliy kiyimlarning go`zalligini, bozorlarning to`qin-sochinligini aksettirgan. San'atda har doim kundalik hayotga e'tibor berilgan.
San'atdagi har bir davr rassomlar, shoirlar va musiqachilarning ongini hayajonga soladigan qandaydir alohida, umumiy obrazlar sifatida taqdim etilgan. Ammo kundalik hayot janrini tasvirlar yordamida shunchaki tasvirlab bo'lmaydi, chunki har bir rassom uchun hayot yo'li o'ziga xos tarzda ko'rinardi.
Qizig'i shundaki, odamlar o'rta asrlardan beri kundalik motivlarga qiziqish bildirishgan, ammo keyin bu unchalik aniq va so'zli emas edi, chunki o'sha kunlarda gullab-yashnagan insonparvarlik yangi doiralarni o'rnatdi. Shu sababdan ham san’atda kundalik hayot janri gumanistik mazmun kasb etgan. Xo'sh, bu tendentsiya qachon paydo bo'lgan?
Ibtidoiy davrga qaytish tosh o'ymakorligi kundalik lahzalar, masalan, buyvol ovlash, qadimgi Sharq rasmida, bo'rtma va shlyapalarda, qirollar, zodagonlar va boshqa saroy a'yonlari mutlaqo oddiy insoniy tomondan tasvirlangan. Ammo kundalik manzaralar burjua jamiyatining shakllanishi davrida shakllandi, ya'ni yana o'sha davrning tendentsiyalari o'rnatildi. yangi janr san'atda. Kundalik hayot janri rassomlarning realizmga bo'lgan ehtiyoji, o'sha paytdagi ijtimoiy muammolarni tasvirlash bilan bog'liq holda gullab-yashnadi.
Bu savollar hayotning faqat bir tomonini aks ettiruvchi tor bo'lishi mumkin, masalan, uy ishlari, oshpazlar faoliyati, suhbat, kiyim kiyish va hokazo. (Velazquez), lekin yashirin, ataylab joylashtirilgan ma'no bilan to'ldirilishi mumkin edi. Bu erda, Karavadjio har birimiz har doim chetlab o'tishga intiladigan noxush figuralarni chizdi: folbinlar, firibgarlar, firibgarlar va qimorbozlar, lekin u ularni ko'pincha batafsil tasvirlab, ularning yordami bilan ma'noni tomoshabinga etkazdi. Ularning har birini turli yo'llar bilan talqin qilish mumkin, kimdir qashshoqlik muammosini ko'radi, kimdir yolg'on, boshqalari, ehtimol, insofsiz qimorbozlarda qandaydir tarzda yashash istagini ko'rib chiqadi.
Yozuvchining kundalik hayot janrida yaratilgan har bir asari uning “kundalik hayot” so‘zini tushunishini aks ettiradi, shuning uchun Karavadjio (Italiya) uchun hayot yolg‘on, Xitoyda esa zodagonlik va g‘oya bilan yashaydi. bu savollarni o'z zimmasiga olgan konfutsiylik bilan bog'liq bo'lgan halol er; Yaponiya va Koreyada muntazam hazil - bu odamlarning hayotga munosabati. Ammo bu san'atda ushbu janr rivojlanishining eng boshida.
Uyg'onish davrining gullab-yashnagan davrida kundalik hayot sahnalari haqiqatan ham kundalik hayotga o'xshay boshlaydi, hatto rassom ulug'vor narsalarni, masalan, Madonnani tasvirlagan bo'lsa ham, ichki makon va atrof-muhit kundalik narsalar bilan to'yingan. Gollandiyalik aka-uka Yan va Hubert van Eyke, Ambrojio Lorenzetti, Gertgen, Sint-Yans diniy va kundalik mavzuda yozgan, bu 14-15-asrlar orasida edi. Ushbu mualliflar kundalik hayotning yangi janrining rivojlanishiga turtki berdilar, bu ko'proq tanish bo'lib tuyuldi. zamonaviy insoniyat... Ularning ishi Frantsiya va Germaniyada, asosan, oddiy, to'yingan o'lchovli Venetsiyada davom ettirildi. Piter Bryugel oqsoqolning bezaksiz rasmlariga e'tibor qaratish kerak, ular orasida afsonaviy tuyulgan, ammo juda muhim "Ikarning qulashi" syujeti bor. Bu ko'p marta o'zgartirilgan Ikar afsonasining oddiy tasviri emas, u haqiqatan ham to'la chuqur ma'no ish, Hayot ketyapti va hech kim o'ziga tegishli bo'lmagan alohida hodisalarni sezmaydi. Shuning uchun Ikarning o'zi kichik, deyarli sezilmaydigan nuqta sifatida tasvirlangan. Va Bruegelning "Flamand maqollari" haqida nima deyish mumkin? Tuvalning har bir santimetri tomoshabinga qandaydir ma'lumot beradi alohida hikoya: bu erda kimdir kreplarni uyning tomiga tashlaydi, kimdir boshini devorga uradi, boshqalari cho'chqani jiddiylik bilan ko'madi va eng qizig'i - qahramonlarning har biri, hech qanday hazilsiz, ularning bema'ni, kulgili ekanligini anglatadi. harakatlar.
Shakllanish yoʻlida koʻplab oʻzgarishlarni yengib oʻtgan sanʼatdagi janr nihoyat 17-asrda shakllandi. Mualliflar hamma uchun tanish bo'lgan kundalik hayotning tuzilishini ataylab kamsitib, ijtimoiy quyi tabaqalar hayotini ko'rsatdilar. Keyin ijodkorlar bu davrdan “kasal bo‘lib”, o‘z asarlarida voqelik va fantastika, o‘ziga xoslik va poetik idrokni uyg‘unlashtirdilar.
Rossiyaga kelsak, kundalik hayot janri bu erda keyinroq paydo bo'la boshladi, uning gullagan davri 18-asrga to'g'ri keladi. Rassomlar oddiy dehqonga alohida e'tibor berishdi, rus rassomlari chet el rasmlarining romantik idillasini dehqon hayotining dahshatli haqiqati, bu erda qashshoqlik, haqiqat, xiralik va charchoq bilan solishtirishdi (Eremenev va Shibanov).
Dehqonchilik muammolari 18-asrda qolmadi, ular 19-asrga silliq oqib tushdi, lekin rassomlar endi hech kimni qoralashni xohlamadilar, shuning uchun bu asrning birinchi yarmida ular hazil bilan bezatilgan rasmlarni chizdilar. dehqon rasmi, uning bulutsiz vaqtlari. O'sha paytda Ventsianov Roissiada, AQShda Bingham va Maunt, Kersting va Germaniyada Spitsberg ishlagan. Faqat frantsuzlar tabaqalashtirilgan qonunlarga amal qilmadilar, ular san'atga norozilik ruhini kiritdilar, bu 50-60-yillargacha saqlanib qoldi, bunda abadiy ma'nosiz mehnatdan charchagan dehqonlar mavzusi asosiy bo'ldi.
Yigirmanchi asr odamlarning dunyoqarashini, shunga mos ravishda turmush tarzini butunlay o‘zgartirdi. Yangi texnologiyalarning rivojlanishi, urush, sanoat - bularning barchasi kundalik hayot janrida namoyon bo'ladi. San'atda o'tkirlik, impulsivlik hukmronlik qila boshladi, asosiy e'tibor inson "men" ning barcha burchaklarini (Steilen, Riviera, Derkovich va Balkanskiy) o'rganishga qaratildi. Mualliflar san’at orqali aholining ma’lum bir qatlamining iztiroblari va uning chidamliligini, hokimiyatga, poydevor va yangiliklarga qarshi kurashga tayyorligini ifoda etishga intilgan.
San'atdagi kundalik yo‘nalish xalqning qanday yashashini, janr qanday qilib hech kimga ega bo'lmagan shaxsni tuzatish uchun yaratilganligini ko'rsatishga intildi. tarixiy qiymat, hodisalar. Tabiiyki, qanday keng ko'lamli qiymat haqida gapirish mumkin, agar har doim hayot bo'lsa oddiy odamlar Yo'q edi katta ahamiyatga ega... Kundalik, qishloq lahzalarini tasvirlaydigan rassomlar ularni tarixga o'zgartirishni xohlashdi.