|
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida 0‘zbekistonda tarixiy islohotlar amalga oshirildi. Jumladan, 0‘zbekiston Respublikasining «Ta'lim to‘g‘risida»gi qonuni, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilinib, mamlakatimiz ijtimoiy hayotida ta’lim ustivor soha sifatida e’tirof etildi. Shunga monand tarzda uzluksiz ta’lim tizimining barcha jabhalarida sezilarli o'zgarishlar yuz berdi.
Dizayn, dizaynerlik faoliyati zamonaviy madaniyatning eng tez rivojlanayotgan sohalaridan biriga aylanib bormoqda. Dizaynerlik faoliyatida ilmiy, badiiy va texnik ijodkorlikning sintetik tarzda namoyon bo'lishini ko'ramiz, Iekin dizayn ulardan mazmun va mohiyatan farqlanadi. San'at bilan dizayn o'rtasida umumiyliklar bor, Iekin ular estetik faoliyatning turlari hisoblanadi. San’at avvalo ma'naviy ishlab chiqarishning turi bo'lib, u estetik ongning bilish sohasiga kiradi. U san’atning tub mohiyatini ifodalaydi.
Shu nuqtai nazardan olib qaralganda o‘quvchining dizaynga qiziqishini, ya’ni dizaynerlik tafakkurini oilada, maktabgacha ta’lim muassasalarida shakllantirib, umumiy o'rta ta’lim maktablarida rivojlantirib, kasb-hunar hamda oliy ta’limda yanada takomillashtirib borish maqsadga muvofiqdir.
O'quvchilarda dizaynerlik dunyoqarashni shakllantirishda turli omillarning ta’siri ham turlicha. Bu omillar ichida maktab tarbiyasi eng tasirchani hisoblanadi. Zero, o'quvchida tasavvur, tushunchalarning shakllanish jarayoni aynan umumiy o'rta ta’limning boshlang'ich sinflarda boshlanadi va bu davr o'quvchi dunyoqarashi mazmunining hajm jihatidan orttirishning eng salmoqli bosqichdir. Shuning uchun ham boshlang'ich sinf davri o'quvchilarda tushuncha va tasavvurlarni shakllantirishda asosiy davr hisoblanadi. Bu tushuncha va tasavvurlar tizimida dizaynerlik tasavvurlar ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Muammoning ishlanganlik darajasi. Dunyodagi mashhur, komil insonlar (Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Amir Temur, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Kamoliddin Behzod) aynan madaniyat va san’at sohasida ham o'ziga xos salohiyatga ega bo'lganlar. Tarixiy o'tmishimizda bunga ibratli misollar ko'p. Shuning uchun ham o'quvchilarda boshlang'ich sinflardan boshlab estetik, shu jumladan, dizaynerlik tasavvur tushunchalarni (go'zallik, shakl, rang, tuslar uyg'unligi, pozitsiya va b.) shakllantirish, ibratli namunalardan oqilona foydalaniish bo'lajak ma’naviyatli, madaniyatli, intellektual saliihlyntli barkamol insonlarni tarbiyalashning dastlabki, ayni paytda ong muhim bosqichidir.
0‘zbekistonda ijtimoiy fanlar, pedagogika va psixologiyada o'quvchi-yoshlarni estetik, nafosat ruhida tarbiyalash masaIalari ham mamlakatimiz olimlarining diqqat markazida bo'lgan. Xususan, o'quvchilarni badiiy qadriyatlar bilan tanishtirish jarayonida estetik tarbiyalash A.Mo‘minov, M.AIiyev, S.Shermuha- medovlarning ishlarida; B.B.Qodirovning izlanishlarida tasviriy san’at vositasida tarbiyaning turli tomonlari ko'rsatilgan; S.K.Annamuratova, S.X.Fayzulinalarning monografiyalarida san’at asarlarini o'rganishning metodologik jihatlari; N.Kevish, R.Muhamedova, A.Sulaymonov, N.Svichinskayalarning tadqiqotlarida badiiy idrok muammolari yoritilgan; munosabatlar madaniyati va soglom avlod tarbiyasi (O.Musurmonova. M.Xolmatova), tarbiyaning psixologik muammolari (G'.Shoumarov, E.G'oziyev, V.Karimova, N.Sog‘inov) va pedagogik masalalari (A.Munavvarov, M.lnomova, D.Xoliqov) olimlarimiz tomonidan keng qamrovli tadqiq etilgan. Shuningdek, olimlarimizdan Sh.S.Sharipov, N.A.Muslimov, S.S.Bulatov, V.E.AIekseyev, R.N.Andrianov, A.I.Vorobev, S.A.Limanskiy, Z.Sh.Sotivoldiyev, l.lsmoilov, 0‘.Q.Tolipov, D.Nozilov kabilar kasb-hunar ta’limi tizimida o'quvchilar ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish, texnik ijodkorlik va dizayn, O'rta Osiyo dizayni tarixi, talabalarning ixtirochilik ijodkorligi, texnik Ioyihalash va modelleshtirish kabi muammolar yechimi bilan shug'ullanganlar.
Badiiy-estetik faoliyatning ta’lim va tarbiyaga ta’siri to'g'risida N.P.Azarov, D.N.Djola, B.T.Lixachev, Z.I.Kalmokov, G.P.Kalishnin va boshqalarning tadqiqotlari mavjud.
0‘zbekistonda maktabgacha ta’lim yoshidagi uquvchilarni estetik tarbiyalashning u yoki bu muammolari F.B.Valixo'jayeva, Z.Rahimova, N.Egamberdiyevalarning tadqiqotlarida, umuman, estetik tarbiya masaialari S.K.Annamuratova, S.Bulatov, Sh.Munavvarov, H.Nurmatov, A.Sulaymonov, S.Fayzulina, R.Hasanovlarning ishlarida o‘z aksini topgan. Maktabgacha ta’lim yoshidagi uquvchilarni badiiy-estetik tarbiyalash muammolarining tadqiqi nuqtai nazaridan D.X.Alimova, L.V.Vetlugina,N.Dimitreva, V.A.Ezikeyeva, T.G.Kazakova, X.N.Qosimova, T.S.Kamarova, N.P.Sakulina, V.D.Sich, G.T.Uranova, N.B.Xalezova, E.A.FIerina, S.A.G'ozibayevlarning tadiqiqotlari shu yo‘nalishdagi tadqiqotlar uchun ilmiy manba vazifasini o'tashi mumkin.
Manbalarning tahlili shuni ko‘rsatadiki, umumiy o'rta ta’lim maktablarida o'quvchilarning dizaynerlik kompetensiyalarini rivojlantirish masalasi respublikamizda maxsus tadqiq etilmagan. Shu bois bugungi ijtimoiy muhitdan kelib chiqqan holda, pedagogik tadqiqot o'tkazish dolzarb muammodir. Aynan shu omillar tadqiqotimiz mavzusini tanlashga asos bo'ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
