|
Yarımsharlarning tómengi (bazal) maydanı
Yarımsharlar bazal maydanınıń aldınǵı bólegi - mańlay, orta bólegi - sheke, arqa bólegi - jelke bóleklerine tuwrı keledi
(10.5-su'wret).
Fissura longitudinalis cerebri dıń eki qaptal tárepinen iyis egati (sulcus olfactorius) ótedi. Ol jaǵdayda iyis piyazshası hám iyis traktı jatadı. Orqaroqda iyis úshmuyesh (trigonum olfactorium) jaylasqan. Fissura longitudinalis cerebri menen sulcus olfactorius arasında tuwrı pushta (gyrus rectus) bar. Iyis egatining sırtqı -qaptal tárepinde orbital egatchalar (sulci orbitales) hám orbital pushtalar (gyri orbitales) jaylasqan.
Yarımsharlarning bazal bóleginde jaqsı kózge taslanatuǵın kollateral egatdan aldında murın egati (sulcus rhinalis) bar. Onıń lateral bóleginen gyrus parahippocampalis hám uncus orın alǵan. Kollateral egatning lateral bóleginde medial jelke-sheke pushtasi (gyrus occipitotemporalis medialis) jaylasqan. Gyrus occipitotemporalis medialis menen gyrus occipitotemporalis lateralis ni bir-birinen jelke-sheke egati (sulcus occipitotemporalis) ajıratıp turadı.
Yarımsharlarning ishki (medial) maydanı
Medial yuzaning oraylıq bólegi tómeninde qabarǵan jersimon dene egati (sulcus corporis callosi) jaylasqan (10. 4-súwret).
Corpus callosum ústinen ótetuǵın bul egatning arqa tárepi áywansimon bolıp tómenge túsip baradı hám gippokamp egatiga (sulcus hippocampi) aylanadı.
Qabarǵan jersimon dene egatidan tepada belbog' pushta (gyrus cinguli) bar. Onıń joqarısınan bebog' qarıq (sulcus cinguli) ótedi. Taǵa tárizlı formaǵa iye bul qarıq old tárepden corpus callosum dizesin aylanıp túsip keyin basıp qaytadı. Belbog' egatdan belbog' pushta ishine eki egatcha yo'naladi. Bular - paratsentral egatcha (sulcus paracentralis) hám shettegi shoxcha (ramus marginalis). Bul eki egatcha arasında jaylasqan pushtaga paratsentral bólekshe (lobulus paracentralis) dep ataladı. Lobulus paracentralis mańlay bólegine kiredi. Sonday eken, sulcus paracentralis mańlay hám tóbe bólekleri arasındaǵı shegara bolıp tabıladı. Ramus marginalis dıń arqa tárepinde precuneus jatadı.
Corpus callosum dıń arqa tárepinen aylanıp tómenge túsip atırǵan gyrus cinguli torayib belbog' pushta bo'g'zini (isthmus gyri cinguli) payda etedi. Bul pushta aldınǵa qaray dawam etedi hám oǵan paragippokampal pushta (gyrus parahippocampalis) dep ataladı. Belbog' pushta, onıń bo'g'zi hám paragippokampal pushta birgelikte gúmbez pushta (gyrus fornicatus) dep aytıladı.
Jelke bóleginiń medial maydanında eki turaqlı qarıqlar bar. Bular - tóbe-jelke egati (sulcus parietooccipitalis) hám pixsimon qarıq (sulcus calcarinus). Bul eki qarıq arasında ponasimon pushta (cuneus) payda bolǵan. Cuneus dıń old tárepinde precuneus jaylasqan. Sonday eken, sına aldı pushtasi sulcus parietooccipitalis menen ramus marginalis arasında jatadı. Eskertip ótemiz, cuneus jelke, precuneus bolsa tóbe bólegi quramına kiredi. Olar arasındaǵı shegara - bul sulcus parietooccipitalis.
Pixsimon egatdan tómende tilsimon pushta (gyrus lingualis) jaylasqan. Tilsimon pushtadan tómende kollateral qarıq (sulcus collateralis) ótedi. Teńiz oti egati (sulcus hippocampi) hám sulcus collateralis arasında paragippokampal pushta jaylasqan. Onıń arqa tárepi tilsimon pushtaga o'tsa, aldınǵı tárepi tepaga burılıp qıstırıp qoyıw (uncus) payda etedi.
Arqa mıy qanday dúzilgen?
Arqa mıy omırtqa kanalı ishinde jaylasqan. Onıń uzınlıǵı ortasha 42-44 sm ga teń. Qalınlıǵı 2 sm átirapında! Arqa mıy qalınlıǵı hár kimning bas barmaǵı qalınlıǵı qanday bolsa, onıń arqa mıyı qalınlıǵı da sonday yamasa sal úlken. Insannıń qol hám ayaqları menen atqarılatuǵın barlıq minez-qulqların ámelge asırıwda bul jińishke arqa miydiń ornı kútá úlken.
Qol-ayaqlar hám denemizge kórsetilgen hár qanday jaqsı hám jaman signallar daslep arqa miyaga baradı. Ondan bolsa bas miyaga uzatıladı. Mısalı, biz qolımizni tosattan qaynoq zatqa tegizsak, oylap o'tirmasdan onı tezde tartıp alamız. Bul reakciya bir sekundqa da jetpeydi. Shunki nerv talshıqları boylap impul's bir sekundta 50-60 m tezlikte háreketlenedi. Sizdiń qolıńız neshe sm? Endi ol jawını ózińiz esap -layvering. Dizege nevrologik shókkishshe menen urǵanda ayaq qısqarıwın hámmemiz bilamiz. Refleks - bul túrli sırtqı tásirinlerge organizmdiń juwap reakciyası degeni.
Refleks qanday payda boladı? Sırtqı signal terinde jaylasqan receptorlar arqalı qabıl etiledi hám sezim talshıqları boylap arqa miyaga jetip keledi. Bul jerde sezim impul'slari háreket impul'slariga aylanadı. Háreket impul'slari háreket talshıqları boylap qol daǵı muskullarǵa jetip keledi hám Siz qolıńızdı tezde tartıp alasız. Insannıń barlıq iskerligi reflektor iskerlik bolıp tabıladı. Bunı tastıyıqlap bergen Pavlov Nobel' sıylıqına iye bolǵan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
