Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

Frederik  Senger
  1953-yiida biokimyo tari- 
xida birinchi bo'lib, 
insulin
  strukturasini  tahlil  qildi 
va  uning  tarkibida  51ta  aminokislotalar  qoidig’i 
borligini  aniqladi,  insulinning 
kimyoviy  formu- 
lasini  (C
337
N
65
O
75
S
6
)  keltirib  chiqardi.  Olim  RNK 
va  DNK  xususiyatlarini  o'rganishda  radioaktiv 
32P
 
izotopini  kiritish  hisobidan  tadqiqotlar  aniqligini 
oshirdi.  Biokimyo  sohasidagi  buyuk  kashfiyotlari 
uchun  F.  Senger  1958-  va  1980-  yillarda  2  marta 
kimyo  bo'yicha  Nobe!  mukofoti  sovrindori  bo'ldi, 
jahonning ko'plab ilmiy jamiyatiari faxriy a'zosi bo'lib saylandi.
Audrey  Nikolaevich 
Belozerskiy
  (1905-1972  yy.)  -   rus 
biokimyogari,  moiekulyar  biologiya  asoschilaridan, 
o'simiiklarda  DNK  roli,  hosil  bo'lish  va  ko'payish 
mexanizmini  o'rgangan,  DNK  tizimlashga  asos 
solgan.  1957-1960-yillarda  A.S.  Spirin  va  P.  Doti 
bilan  RNK  ikkilamchi  va  uchlamchi  strukturasini 
o'rgandilar.  1953- 1962-yillar  moiekulyar  biologiya- 
ning: 
’’Genetik  axborot  yo'nalilishi  D NK-RNK-
oqsil  bo'ylab  amalga  oshish”
  asosiy  konsepsiyasi 
qabul  qilindi  va 
1962-yilda  genetik  kod  tahlili 
amalga oshirildi. 
*
Aleksandr  Sergeevich  Spirin
  (1931  y.)  1967-2001  yillarda 
Rossiya  FA  Oqsillar  instituti  direktori,  taniqli  rus 
biokimyogari, 
moiekulyar 
bioiogiya 
rivojiga 
qo'sligan  hissasi:  RNK  makromolekulyar  struktura 
hosii  bo'lishining  asosiy  tamoyillarini  ochdi;  1963-
1969-yillarda  ribosomalar  tuzilishini  va  ularning 
hosil  bo'lish  mexanizmlarini 
ochdi;  1964-1969- 
yillai'da 
“niqoblangan ”
 RNK nazariyasini yaratdi va 
axborot  tashuvchi 
“informosom "larni
  kashf  etdi. 
DNK  va  RNK  asosiy  xususiyatiari,  tarkibi  va 
genetik  axborotni  saqlash  imkoniyati  ochilgandan  so'ng  jahon 
biokimyogarlari  oldida  nasliy  axborotni  o'qish  vazifasi  qo'yildi. 
Buning uchun,  esa genetik  axborotning  qaysi  simvollar,  belgilar yoki 
kodlar bilan  belgilanishi  va mantiqiy ketma-ketligini topish va “yozib
424

---

qo'yilgan” axborotni  biokimyo tiliga o'girish zarur edi. Bu  murakkab 
vazifani bajarishda M.Nirenberg, S.Ochoa, G. Korana,  R. Xolli,  A.A. 
Baev,  Y.A.  Ovchinnikov,  R.  Merifild  va  F.  Sengerlar  katta  hissa 
qo'shdilar.
Marshall  Uorren  Nirenberg
  (1927-2010  yy.)  -   amerikalik 
biokimyogar,  genetik  olim,  1961-yilda  oqsillar 
sintezining dastlabki qadami -  DNK tripletini ochdi 
va  1968-yilda  R.  Xoll  va  X.  Korana  bilan  birga­
likda genetik kodni ochganligi  uchun fiziologiya va 
tibbiyot  bo'yicha  Nobel  mukofotiga  va  o'nta 
davlatlar  FA  mukofotlariga  sazovor  bo'ldi.  DNK 
strukturasidagi  4  azotli  asoslar:  adenin  (A),  guanin 
(G),  sitozin  (S)  va timin (T) 
ketma-ketligi 
(A, G,  S, T)  belgilanadi va genetik alfavitni  tashkil 
etadi.  Keyinchalik  S.  Ochoa  va  G.  Korana  tadqiqotlari  natijasida 
DNK  da  yozilgan  genetik  axborotlarni  o'qish  imkoni  tug’ildi  1961- 
yilda  M.Nirenberg 
RNK  qo'shish 
natijasida  ribosomalarda  oqsillar  hosil 
bo'lishini  ko'rsatdi.  1961-yilda  Fransua 
Jakob  va  Jak  Mono  DNK  bilan  oqsil 
o'rtasida  vositachi  modda  bo'lishini 
taxmin  qildi lar  va  1961-1965-yillarda 
genetik kod tahlili amalga oshirilgandan 
keyin  ularning  g ’oyasi  tasdiqlandi.  Olim  genlar transkriptsiyasi  va 
ekspressiyasi  oqsil  tomonidan  boshqarilish  mexanizmini  ochishi  gen 
muhandisligi  rivojiga  qo'shilgan  hissa  bo'ldi.  1965-1967-yillarda  R. 
Xolli  va akademik  A.A.  Baev  transport RNK  strukturasida nukleotid 
qoldiqlar  ketma-ketligi  tartibini aniqladilar.
1966-yilda P.  Mitchell (1920-1992  yy.) xemiosmotik  nazariyani 
taklif  etgach, 
biologik  oksidlanish  jarayonini  tushuntirish  qulay 
bo'ldi.  1968-yilda  J.  Gordon umurtqalilarnmg 
klon
  (yunoncha  -  
keyingi  avlod,  merosxo'r,  genetik  egizak)larmi  olish  imkoniyatini 
ko'rsatdi.  1960-1969-yillarda  R.  Merifild  laboratoriyasida  kimyoviy 
usulda