|
Adabiyotlar
1. “Kimyo sanoati korxonalarini
texnik va texnologik
takomiliashtirish 2007-2010 yy. dasturi” O'zR Prezidentining 2007-
yil 27-iyuldagi PQ-667 qarori.
2. “Kimyoviy mahsulotlaming yangi turlarini ishlab chiqarishni
jadallashtirishning
qo'shimcha chora-tadbirlari to 'g ’risida”
O'zR
Prezidentining 2009-yil 14-avgustdagi PQ-1071 qarori.
3. “Kimvo sanoati korxonalarini boshqarishni takomiliashtirish
va qishloq xo'jaligiga agrokimyo xizmatlarini ko'rsatishni yaxshilash
to 'g ’risida” O'zR. VM 2004-yil 23-yanvardagi 33-sonli qarori.
4.
Символ
нашего
экономического
потенциала
-
Кунградский содовый завод. / Материалы поездки Президента
РУз И.А. Каримова 17-18 мая в Приарапье.
5. “Об образовании
Узбекского госконцерна нефтяной
и газовой промышленности” “Узбекнефтегаз”. //
Указ
Президента РУз от 3 мая 1992 г.
6
. Абдуллаев Ш.В. История хТшии- Наманган,- изд-во
“Фергагт”.- 2000.
7. Niyazxonov T.N. O'zbekistonda kimyo fani va sanoati tarixi
va rivojlanish
istiqbollari. Kimyo 4 kurs talabalari uchun
videoma'ruza materiallari.- Buxoro.- BuxDU.- 2010.- 36 b.
8
. Промышленность Узбекистана. Статистический сборник,-
Т.: 2011,- 115 с.
9. www. uzkimyosanoat.uz - “Узкимёсаноат” DAK korporativ
sayti.
10. Шерматов.Х. Состояние и перспектива рынка минераль
ных удобрений в Узбекистане / Мат. межд, конф. 1FA MOSKOV.-
7-9 октября 2009 года.
11.
Развитие
нефтехимической
промышленности
Узбекистана. // htpp:// chemmarket.info/ru.
552
X O T I M A
1. Kimyo fanining rivojlanish dinamikasi.
2. X X asr kimyosining о 'ziga xos jihatlari.
3. XX I asrda kimyo fanining rivojlanish yo'nalishlari.
4. Yakuniy xulolsalar.
“Kimyo tarixi”
- kimyoviy tajribaiar va bilimlaming tizimlash-
tirilgan yig’indisi bo'lib, ulaming amaliyot va ishlab chiqarish bilan uzviy
aloqasi va o'zaro ta'sirlashuvi oqibatida
fikr-gipoieza-g’oyalarning
tug’ilishi, tadrijiy rivojlanishi va ilmiy nazariyalar ko'rinishiga o'tishi
hamda insoniyat ehtiyojlarini qondimvchi moddiy boyliklami ishlab
chiqarish texnologiyalarining yaratilishi solnomasidir.
1. Kimyo fa n in in g rivojlanish dinamikasi
Aziz o'quvchii Ushbu darslikda Siz bilan insoniyat tarixining 10
ming yildan oshiqroq davrida kimyo fanining paydo bo'lishi,
shakllanishi va asosiy rivojlanish bosqichlarini o'zida aks ettirgan
tarixiy ma'lumotlar, qiziqarli faktlar, ulug’ siymolar va ulaming
ilmiy-ijodiy merosi bilan “Kimyo tarixi” o'quv kursi ishchi dasturi
doirasida tanishdik. Bu davrga nazar tashlar ekanmiz, kimyo fani
tarixini uzoq va mashaqqatli yo'lga o'xshatish mumkin, uning o'z
burilishlari,
past-baland joylari va shaxdam odimiagan qismlari
mavjud.
Kimyo fanlari
rivoji va yo'nalishlarini belgilab bergan
kashfiyotlar sonini
2
-koordinatli grafik ko'rinishga o'tkazsak (Y-
o'qida kashfiyotlar soni va X-o'qida tarixiy muddat -asrlar ) sevimli
fanimizning
butun taraqqiyot yo'lini ko'ramiz (141-rasm). Gra-
fikdan yaqqol ko'rinib turibdiki, kimyo fanining keng ko'lamda
rivojlanish davri XX asrga, aniqrog’i, 1930-1960-yillarga to 'g ’ri
keladi. Faqatgina 1931-1940-yiliarda kimyo fanida 159 ilmiy
kashfiyotlar qiiindi, atom yadrosi tarkibi (yadro, proton, neytron,
pozitron) aniqlandi, kvant kimyosining nazariy asoslari yaratildi,
sun'iy radioaktivlik kashf etildi, texnetsiy va neptuniy elementlari
sintez qiiindi, sun'iy tolalar naylon, perlon va kapronni sanoada olish
texnologiyalari ishlab chiqildi va h.o.
553
141-rasm. Kimyo fanining rivojlanish dinamikasi grafik ko'rinishi
(Журнал PXO им. Д.И. Менделеева,- 2002.- Т.46,- № 3 .-C . 96).
Kimyo fanlari taraqqivotining
obyektiv ko'rsatkichi sifatida
jahon olimlari qabul qilgan mezon - Nobel mukofotlari sonini ayrim
yo'nalishlar kesimida tahlil qilsak, 1950 yildan keyin biologik faol
moddalar sintezi va biokitnyo yo'nalishi bo'yicha tadqiqotlar
kuchayganligi, DNK qo'sh spiralli tuzilishining kashf qilinishi, RNK
tuzilish sxemasi ishlab ch i qilgan I ig i kabt yutuqlami misol keltirish
mumkin. Shu o'rinda, 1960-yil!arda koordinatsion birikmalar kimyosi
yuqori sur'atda rivojlanganligi, yuqori molekulyar birikmalar sintezi
va poiimerlar kimyosi rivoji, katalitik jarayonlar tadqiqoti va ular
natijalari sanoat miqyosida qo'ilanilishi. yangi fizik-kimyoviy analiz
usullari kashf etilganligi diqqatga sazovor. 1980 yillardan boshlab,
kimyo sohasining barcha yo'nalishlari bo'yicha kashfiyotlar soni
kamayib borishi va sohalaming rivojlanish sur'ati o'zaro tenglashib
borayotganligi ko'zga tashlanmoqda.
Kimyo sohasi bo'yicha 1980-2000-yillarda berilgan Nobel
mukofotlari sonini yo'nalishlar bo'yicha taqsimotini qarab chiqsak:
nanokimyo - 3 ta. biokimyo - 3 ta + DNK+RNK
xossalarini
tadqiqotlari uchun + 2 ta, ya'ni jami - 5 ta, fizikaviy kimyo -
2
ta,
kataliz -
2
ta, organik kimyo -
2
ta, noorganik kimyo -
2
ta, analitik
kimyo - 2 ta, EHM qo'Uash -
1
ta, YMB - 1 ta kashfiyotlar rasmiy
554
taqdirlanganligini ko'ramiz. Bu an’ana 2001-2012-yillarda ham
asosan saqlanib qolmoqda: biokimyo -
6
ta (50%), organik sintez - 2
ta, fizikaviy kimyo -
1
ta, kataliz -
1
ta, noorganik sintez -
1
ta,
analitik kimyo (YMR) - 1 ta kashfiyotlar mualliflariga Nobel
mukofoti berilgan.
Bu ma'lumotlar, XX asr oxir va XXI asr boshida inson
salomatligiga ta'sir etuvchi omillar va ularning organizrn faoiiyatiga
ta'sir mexanizmlarini molekulyar va submolekulyar darajada
o'rganish
yaqin kelajakda
ilmiy tadqiqotlarida yetakchi o'rinni
egallashini ko'rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
