|
19.1. O'zbekiston iqtisodiyotida kimyo sanoatining o'm i
530
kasailiklardan himoya qiluvchi oltingugurt kukuni Muborak gazni
qayta ishlash zavodida hamda Sho'rsuv kon-kimyo korxonasida
(2005-yilda 150 ming tonna) ishlab chiqarihnoqda.
-
kimyoviy tolalar va iplar ishlab chiqarish:
1959-yildan
Farg’ona kimyoviy tolalar zavodida atsetat iplar; 1974-yildan
“Navoiyazot” OAJda nitron va akril tolalari. Farg’ona
furan
birikmalari
kimyo zavodida 1946-yildan buyon paxta lintidan
selluloza ishlab chiqariladi. “Farg’onaazot” OAJ da sellyuloza atsetati
ishlab chiqariladi va kimyoviy tolaiarning qariyb 2/3 qismi bir qator
rivojlangan mamlakatlarga eksport qiiinadi.
-
kimyo sanoatining gidroliz korxonalari:
Farg’ona furan
birikmalari (1946 yil), Yangiyo'l biokimyo (1952-yil), Andijon
gidroliz (1953-yil) zavodlarida asosiy xomashyo - chigit sheluxasi,
sholi qobig’idan texnik etil spirti, furfurol, ozuqa achitqilari, furil
spirti, ksilit, laprol va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarila boshlandi.
1990-villarda Respubiikada g’alladan oziq-ovqat (etil) spirti ishlab
chiqarish o'zlashtirildi: Andijon biokimyo zavodida (1994-yil, yillik
quvvati 915 ming dkl), “Qo'qon” ICHB (1995-yil, yillik quvvati
1800 ming dkl,) va Yangiyo'l biokimyo zavodida (1996-yil, yillik
quvvati 915 ming dkl) etanol ishlab chiqarildi va Respublika oziq-
ovqat, tibbiyot, atir-upa sanoati tarmoqlari mahalliy etil spirti bilan
ta'minlash amalga oshirildi. Andijon biokimyo zavodida 1992-yildan
quruq xlorella biomassasi (yiliga 2 tonna) tayyorlanmoqda.
rezina mahsulotlari
Toshkent “Rezinotexnika” zavodida
(1944-yil) va Angren “O'zbekrezinotexnika” korxonasida (1975-yil)
ishlab chiqariladi. 1992-yilda birlashma yengil avtomobil shinalari
tayyorlashni o'zlashtirdi. 1996-yilda yengil avtomobillar uchun 1,5
mln. dona, yuk avtomobillari uchun 200 ming dona shina, aholi uchun
10 mln. juft rezina oyoq kiyimlari ishlab chiqarilgan.
polimer, plastmassa va lak-bo'yoq mahsulotlari
Ohangaron
“Santexlit” korxonasi, “Jizzaxplastmassa” polimer quvurlar va
akkumulyator zavodlari, Toshkent “Lak-bo'yoq” zavodi (1946-yil),
Farg’ona furan birikmalari kimyo zavodi, “O 'zro'zg’orkimyo”
birlashmasi ( 1987-yil) va Olmaliq uy-ro'zg’or kimyosi (1971-yil)
korxonaiarida ishlab chiqariladi.
kosmetik kimyo mahsulotlari
“Lola” firmasi (Toshkent,
1942-yil), dori-darmonlar “O'zkimyofarm” va “O'zfarmsanoat”
korxonaiarida ishlab chiqariladi. Tarmoqdagi bir necha korxonaiarida
1993-yildan g’o'zapoyadan mebel va qurilish sanoati uchun yog’och-
531
tolali plitalar (YTP, DVP), yog’och-qipiqli plitalar (YQP, DSP),
orgalit, faneralar ishlab chiqaritmoqda.
-
farmatsevtik kimyo korxonalari:
dorivor moddalar asosan
Rossiya, Hindiston, Xitoy, Janubiy Koreya, Ukraina, Germaniya,
Belarus, Chexiya, Polshadan import qilinmoqda. Respubiikada dori-
darmon
ishlab chiqarish yilliga 25-28% oshib bormoqda.
Shu
sababli, Respublika farmsanoati oldiga mahalliy xomashyo asosida
faoliyat ko'rsatuvchi qo'shma korxonalalar (“Gufik Avitsenna”,
“Adjantafarm”, “Lauer”, “Surxon Adjantafarm”, ”Jo'rabekfarm”)da
dorivorlar turlarini ko'paytirish va aholini ta'minlash o ’ta dolzarbdir.
19.2. O'zbekiston kimyo sanoati mineral xomashyo resurslari
O'zbekistonning umumiy mineral xomashyo potensiali 3,3
trillion AQSH dollari bilan baholanmoqda. Neft va gaz kondensati,
tabiiy gaz bo'yicha 155 ta istiqbolli kon, qimmatbabo metallar
bo’yicha 40 dan ortiq, rangli, nodir metallar va siyrak elementlar
bo'yicha 40 ta va kimyo xomashyosi bo’yicha 15 ta kon qidirib
topilgari va ishlab chiqarishga jalb etilmoqda.
Cu, Au, Ag, Mg, Cd, I n, Те, Se, Co, Ni, Os va Re metal lari
asosan Olmaliq tog’-konchilik kombinatida ishlab chiqariladi. Rangli
metallar rudalarining zaxiralari asosan Olmaliq ruda maydonida
jamlangan:
Qalmoqqir
konidan Cu+ Mo, Jizzax vilovatining
Uchquloq
konidan Pb+Zn va
Surxondaryo viloyatining
Xondiza
konida jamlangan. Respublika geologiya va mineral resurslar
Vazirligi ma'lumotlariga qaraganda, Xondiza konida Pb+Zn bilan
birga Cu, Ag, Cd, Se, Au va Zn
metallari ham yetarli darajada
mavjud.
Selen va tellurdan asosan yarim o'tkazgichlar, quyosh batareya-
lari, termogeneratorlar, shishaning
maxsus
turlarini
ishlab
chiqarishda,
reniydan aviatsiya va kosmik texnika uchun o'tga
chidamli qotishmalar, elektron uskunalar, neft krekingi uchun
katalizatorlar ishlab chiqarishda foydalaniladi.
Respubiikada yiliga 5,5 mlrd AQSH dollari qiymatiga teng
foydali qazilmalar olinmoqda va 6,0-7,0 milliard dollarlik yangi
zaxiralar qo'shilmoqda. Oltin, uran, mis, volfram, tabiiy gaz, kaliy
tuzlari, fosforitlar, kaolin zaxiralari bo'yicha O'zbekiston Respub-
likasi dunyoda yetakchi o’rinlarda bormoqda. Oltin zaxiralari bo’yicha
Respublika dunyoda 4-o’rin, qazib olish bo’yicha 7-o’rinda, (2013
532
yilda 98 tonna va 2014 yilda 102 tonna), mis zaxiralari bo’yicha 10-
11 -o’rinda, uran zaxirasi bo’yicha 7-8 o ’rinda turadi.
126-rasm. O'zbekistonning qazilma boyliklari xaritasi.
O'zbekiston yoqilgi-energetika resurslari:
yoqilg’i gaz zaxira
lari 2 trillion m3 ga, ko'mir 2 mlrd tn bo'lib, Ustyurt, Buxoro-Xiva,
Janubiy-G’arbiy Hisor, Surxondaryo, Qashqadatyo va
Farg’ona
hududlarida 160 ta neft koni mavjud. Neft va gaz zaxiralari qiymati 1
trillion AQSH dollariga teng.
Do'stlaringiz bilan baham: |
