Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

Oq
fosfor
P
P4
A
p-_-p
&
 
pc_:p
484

---

- 
Kimyoviy  tenglamalar  va  sxemalar  —
  kimyoviy  jarayonlarda 
qatnashuvchi  moddalar, 
reaksiya  mahsulotlari, 
reaksiyaning 
yo'nalishi va amalga oshirish  shart-sharoitlarini  (У, 
S,  R,  tjh ,  r,  k a t)
 
o'zida  aks ettiradi. Misol,  malaxitning parchalanish reaksiyasi:
Alkimyogarlarning  kinovar  olish  reaksiyasida  esa jarayonning 
borish  sharoitlari  keltirilmagan,  unga  zarurat  ham  sezishmagan 
bo'lishsa kerak!
- 
Tezaurus  -
  maxsus  terminlar  va  atamalar  yig’indisi  bo'lib, 
kimyo  fanining  mazmun-mohiyatini  ochib  beradi  va  fan  taraqqiyoti 
davomida mos ravishda tnazmunan chuqurlashib va aniqlanib boradi.
Ma’lumki, tarixan ilmiy tushunchalar va atamalar yunon va lotin 
tillarida  moddaning  xarakterli  xossalari  yoki  belgilarni  ifodalagan. 
Masalan, 
glyukoza
  -  shirm, 
atom
  -  bo'iinmas, 
gomogen
  -  bir jinsli, 
geterogen
  -  turli  jinsli  va  h.o.  Ba'zi  hollarda  qo'shma  ma'noli 
atamalar (
amorf)
 qo'llanilgan.  Bu  atamani  2  qismga ajratish  mumkin: 
“a ”
 (inkor  etuvchi)  va 
“m o r f ’
  (forma,shakl,  ko'rinish),  ya'ni,  amorf 
modda deganda kristall strukturaga ega bo'lmagan  modda tushuniladi.
Term in (lotinchadan 
terminus)
  - f a n , 
san'at, 
texnika 
va
texnologiyada qo’lianiladigan so'z yoki so'zlar birikmasidir. Masalan, 
lotin  tilidan  olingan  terminlar,  odatda  biror-bir  texnologik jarayonni 
aks  etadi: 
adsorbsiya
 -  yutilish, 
assotsiatsiya -
  birikish, 
generatsiya -
 
qayta tiklanish va h.o.
Kimyo fanida termralarni quyidagi turlarga ajratish mumkin:
- 
kashfiyotchilar  nomlaridan  hosil  bo'lgan  terminlar.  bakelit -
 
fenol-formaldegid  smola  ixtirochisi  amerikalik  L.Bakeland; 
bertollid
 
so’zini  fransuz  kimyogari  K.L.  Bertolle 
sharafiga  o'zgaruvchan 
tarkibga ega bo'lgan moddalar, akad. N.S. Kumakov taklif etgan;
- 
nomdor  laboratoriya  jihozlari:
  Byuxner  voronkasi,  Vyurs 
kolbasi, Bunzen gorelkasi,  Shott filtri, Mor byuretkasi va h.o;
- 
qonunlar kashfiyotchilari
 nomidan olingan atamalar:  Avogadro 
qonuni, Butlerov nazariyasi, Pauli prinsipi, Markovnikov qoidasi;
Simob  + Oltingugurt  =  Kinovar 
olish reaksiyasi:
485

---

- 
nomdor  reaksiyalar:
  Kucherov  reaksiyasi,  Zinin  reaksiyasi, 
Vyurs reaksiyasi,  Chugayev reaksiyasi, Fisher reaksiyasi va h.o.
Tarixiy  nomlar: 
ammiak,  fosfin,  metan
  hozirgi  zamon  kimyo 
tilida  o'zining  dastlabki  ko'rinishida  saqlanib  qolgan. 
Sulfat  kislota,
 
ко 'mir kislotasi,  nitrat kislotasi,  vodorod va kislorod
  atamalari  ham 
A.Lavuazye  zamonidan  hozirgacha  o'zgartinnasdan  qo'lianilib 
keiinmoqda.
118  ta  kimyoviy  elementlardan  44  tasining  nomlari  ulaming 
o'ziga 
xos  belgilarini
  aks  ettiradi  va 
o'zgartinnasdan  qo'lianilib 
kelmoqda.
15-jadval
Ayrim elementlaming nomlanishi va simvollari
Nomi
YOzilishi
Xarakterli xossasi
Simvoli O'qilishi
Azot
Nitrogenium
Yunonchadan  “selitra 
tug’diruvchi”
N
“en”
Vodorod