Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

Akademik  Karim  Sodiqovich  Axmedov
  (1914- 
1996  yy.)  O'zbekiston  kolloid  kimyo  maktabining 
asoschisi,  akademik  P.A.  Rebinder  shogirdi,  tabiiy 
mineral 
moddalar 
polidispers 
suspenziyalarining 
elektrokimyoviy 
xossalarini 
o'rganish 
bo'yicha 
tadqiqotlar olib borgan.
15.4.  Kolloid sistemalar  barqarorligi shartlari
Modda kolloid holiga o'tganda uning umumiy sirti keskin ortadi 
va bu  kattalik  disperslik  darajasiga bevosita bog’liq  bo'ladi.  Shuning 
uchun kolloid eritmalarda dispers faza bilan dispersion muhit o'rtasida 
chegara  sirtining  potensial  energiyasi  ortadi. 
Erkin  energiyaning 
minimumga  intiiish  tamoyiliga  muvofiq,  kolloid  eritmada  fazalar 
o'rtasidagi  sirt  energiya  kamaytirish  tomon  yo'nalgan  bo'ladi.  Shu 
sababli  kolloid  zarrachalar  o'zaro  agregatsiyaga  uchrab  (yiriklashib), 
dispers  faza  umumiy  sirtini  kamaytiradi. 
Kolloid  eritma  zarracha­
larining  bir  biri  bilan  qo'shilib
, 
yiriklashish  xossasi  koagulyatsiya
 
(lotincha 
quyuqlashishj  deyiladi.
  Yiriklashgan  zarrachalar  og’irlik 
kuchi  ta'siri  ostida  eritmaning  yuqori  qismlaridan  past  qssmlarga 
cho'ka boshlaydi.
Koagulyatsiyani  tezlashtirish  usullari:
  zol  eritmasiga  elektrolit 
qo'shish,  zolga  boshqa  kolloid  eritma  qo'shish,  zolni  qizdirish 
yo'llari  bilan  amalga oshiriladi.
Kolloid  kimyo  sohasida  dastlab  ishlagan  olimlar  F.  Selmi,  T. 
Grem, M.  Faradey metallning gidrozollariga elektrolitlar qo'shilganda
451

---

koagulyatsiya  ro'y  berishini  kuzatganlar.  Masalan,  Pt,  Ag,  Au,  Agl, 
А1(ОН)з zollariga elektrolitlar qo'shilsa, ular koagulyatsiyalanadi.
Koagulyatsiya hodisasisodir bo'lish shartlari:
-  agar kolloid eritmaga har qanday elektroSitdan yetarli miqdorda 
qo'shilsa,  koagulyatsiya  ro'y  beradi  va  uni  ko'z  bilan  ko'rib  bo'lsa 
ochiq
  koagulyatsiya,  ko'rish  mumkin  bo'lmasa 
-  yashirin
  koagulya­
tsiya deyiladi;
-  ochiq  koagulyatsiya  bo'lishi  uchun  elektrolit  kondensatsiyasi 
koagulyatsiya kondensatsiyasi qiymatidan ortiq  bo'lishi shart.
-  elektrolit koagulyatsiyani  o'zining  ioni  bilan  vujudga keltiradi. 
Musbat  zaryadli  kolloidlar  anionlar  ta'sirida,  manfiy  zaryadli 
kolloidlar esa kationlar ta'sirida koagulyatsiyalanadi,
Elektrolit  aralashmasi  ta'sirida  bo'ladigan  koagulyatsiya.
 
Kolloid  eritmalarga  elektrolitlar  aralashmasi  qo'shilganda  3  xil  holat 
bo'lishi mumkin:
- bir elektrolitning koagullash  qobiliyati  ikkinchi  elektrolitnikiga 
qo'shilib, jarayonni  kuchaytiradi  va  bu  hodisaga  elektrolit  ta'sirming 
additivligi
 deyiladi.
-  bir  elektrolitga  ikkinchi  elektrolit  qo'shilganda  birinchi 
elektrolitning koagulyatsion ta'siri kuchaysa 
sensibilizatsiya
 deyiladi.
- 
bir  elektrolitning  koagullash  ta'siri  boshqa  elektrolit 
qo'shilganda kamaysa, unga 
antagonizm
 deyiladi.
1882-yilda 
G.  Shulse  va  keyinreq  M.  Gardi 
tomonidan 
elektrolitning  koagullash  qobiliyati  ular  ionlarining  o'lchamiga  va 
zaiyadiga bog’liq  ekanligi  tajribada ko'rsatildi.  lonning  koagullash 
qobiliyatiga zaryad  sonining  oshishi,  tabiati,  radiusi  va  solvatlanish 
darajasi  ham  ta'sir  qiladi. 
Bir  xil  zaryadli  ionlarda  ularning 
koagullash  qobiliyati 
radiusi  oshishi  va  solvatlanish  darajasi 
kamayishiga  mos  ravishda oshib  boradi  va ulami  G.  Gofmeysterning