Tashkilotlar va ularni boshqarish Reja: Tashkilotlar tushunchasi va tasnifi

Asosiy tashkiliy-huquqiy shakllar

Hozirgi sharoitlarda tashkilot (xorij amaliyotida firma) bozordagi raqobot munosabatlarining asosiy harakat qiluvchi shaxsi bo'ladi.

Tijorat, ya'ni foyda olish uchun harakat qiluvchi tashkilotlar (korxonalar)ning tarixi tomirlari bilan an'anaviy jamiyatga borib taqaladi. Ularning u yoki bu shakllari amalda uzoq o'tmishning barcha buyuk siviliziatsiyalarida qayd etilganlar. Ko'proq savdogarchilik va (bir oz kamroq darajada) hunarmandchilik korxonalari keng tarqalganlar. Ulardan ba'zi birlari katta yutuqlarga erishganlar va nisbatan murakkab tashkiliy tuzilmaga ega bo'lganlar. Masalan, antik zamonning yirikroq ustaxonalari - ergasteriyalarda nazoratchilarning ko'p bosqichli ierarxiyasi nazorati ostida 300 gacha qullar ishlaganlar, mahsulot esa har xil shaharlardagi ba'zi bir xuddi shunday doimiy sotish tarmog'i orqali sotilgan.
Zamonaviy firmalarda kapitalistik davrgacha bo'lgan tijorat korxonalari, qoidaga ko'ra, quyidagalar bilan farqlanadilar:

• 
  majburiy mehnatdan foydalanish;
  

• 
  faoliyatning an'anaviy xarakteri (o'n yillar damomida o'zgarmaydigan texno logiya, bir xildagi mahsulot, bir marta va butunlay qabul qilingan tuzilma);
  
• 
  iqtisotdyotagi o'sha vaqtda ustivor bo'lgan xo'jalik yuritishning novator, o'zini o'zi ta'minlovchi (yoki notural) turiga nisbatan ikkinchi darajali roli.
  

Egasi (yoki egalarning tor guruhi)ni firmaning muvaffiqiyatidan manfaatdor ligi va amalda rasmiyatchilik va byurokratizmni yo'qligida (barcha narsani xo'jayin ning o'zi hal qiladi) yakka shaxsli kompaniyalar va o'rtoqliklar kichik firmani tashki lotlarning ideal turi qilganlar. Hozirgi vaqtga qadar rivojlangan kapitalistik mamlakatlar firmalarining umumiy sonidan 4.3 qismiga yaqini xuddi shu asosda harakat qiladilar.
Jahon amaliyotida firmalarni quyidagi alomatlar bo'yicha tasniflash qabul qilingan:

• 
  xo'jalik fao liyatining turi va xarakt eri (sanoat, transport, sug'urta, savdo, injiniring,sayyohlik va boshqalar);
  
  • 
    huquqiy holati (yakka shaxsli tashkilot va tadbirkorlar birlashmasi);
    
• 
  mulkchilikning xarakteri (xususiy, davlat, yarim davlat va kooperativ);
  
• 
  faoliyat sohasi;
  
• 
  o'lchami.