Tashkilot korxonalarida qazib olingan neft xom ashyolarni qayta ishlashda tabiatga ta’siri?

77CHIQINDISIZ TEXNOLOGIYALARNI JORIY ETISH VA TABIAT MUHOFAZASI? Экологик экспертиза муаммолари орасида чиқиндилар ғоят муҳим ва жиддий муаммолар қаторига киради. Барча ресурсларни қазиб олиш ва сўнгра уларни эксплуатация қилиш, турли ресурслардан фойдаланиш оқибатида улар эрта ёки кеч албатта чиқиндиларга айланади, яна табиий ва антропоген механизмлари орқали тўлиқ, ёки қисман ресурс бўлиб қайта тикланади. Бундай ёпиқ модда айланишида турли материаллардан фойдаланиш тизими «ресурс-чиқинди-ресурс» циклидаги типда намоён бўлади. Ушбу ресурс циклининг харакатда бўлиши ва ишлаб туриши ресурсларни қазиб олиш ва уларни қайта тиклаш учун сарфланадиган харажатларга боғлиқ. Уларни антропоген регенерация харажатлари деб аташ мумкин. Регенерация харажатлари ҳисобига ресурс циклларини сунъий интесификациялашга эришилади. Антропоген тикланадиган ресурслар, масалан, металл, ишлаб чиқаришнинг умумий хажмида икииламчи металлар турли элементлар учун 30-50% ва ундан ҳам кўпроқни ташкил этади, ноёб металларнинг чиқитлари эса амалда тўлиқ тикланаётир Антропоген тикланадиган ресурсларнинг сунъий айланишини яратиш ва қўллаш хозирги пайтда реал хақиқатга айланди. Масалан, АҚШ эҳтиёжлари учун керак бўлган пўлат хозирги вақтда тўлиқ хажмда темир-терсакдан олиниши мумкинлиги исботланган ва ҳисоблаб чиқилган. Япония қора металлургияси ҳам асосан темир-терсак асосида ривожланаётир. Шундай қилиб ресурслардан фойдаланиш хажмини ресурс циклларини сунъий шакллантириш ва интенсификациялаш ҳисобига таъминлаш ресурслардан фойдаланиш хозирги замон технологияси ривожланишининг натижаси бўлиб, ушбу цикллар илмий техника прогресси шароитида ресурслар хажмини тугайдиган холатдан тугамайдиган холатга айлантиришнинг ягона йўли бўлиб қолди.
79JAMIAT IXTIYORIDA BO’LGAN TABIIY BOYLIKLAR? Ер ости бойликлари табиий муҳит тизимининг ер қаъри билан энг яқин боғланган элементи бўлиб, улар жонсиз табиат ресурслари ҳисобланади. Улардан конструкцион ва бошқа материаллар, кимёвий қўшилмалар, ўғитлар ва бошқаларни ишлаб чиқаришда кенг миқёсларда фойдаланилади. Ўзбекистоннинг ер ости бойликлари ғоят хилма-хил, заҳиралари эса кўп бўлиб, улар 100га яқин минерал хомашё турларини, 2,7 мингдан зиёд турли фойдали қазилма конларини ўз ичига олади. Республика асил, рангли, камёб, радиоактив, қора металлар, тоғ-руда, тоғ-кимё, ёқилғи-энергетика хомашёлари, қурилиш материаллари, чучук ва минерал, термал сув ресурсларига бой. 900дан ортиқ кон қидириб топилган бўлиб, уларнинг тасдиқланган заҳиралари 970 миллиард АҚШ долларини, мамлакатнинг умумий минерал-хомашё потенциали эса 3,3 триллион АҚШ долларини ташкил этади. Ҳар йили республика конларидан 4,3 миллиард долларлик миқдорда фойдали қазилмалар қазиб олинмоқда, улар ёнига ҳар йили 9,1 миллиард долларлик янги заҳиралар қўшилмоқда.
Республикада 142 нефтъ, газ, кондепсат, 6та кўмир, 34 та асил металлар, 7 та қора металл, 54та рангли ва камёб металл, 49та тоғ-руда, 19та ярқирама рангдор тошлар, 37та тоғ-кимё, 372та қурилиш материаллари конлари, 172та ер ости сувлари манбалари бор. Уларни ўзлаштириш асосида 500дан кўпроқ газ-нефтъ конлари, шахталар, руда конлари, каръерлар ва очиқ конлар, 300га яқин минерал сув қуядиган завод ва цехлар ишлаб турибди. Улар қаторида Олмалиқ ва Навоий тоғ металлургия, Ангрен ва Шарғун кўмир конлари, Газли ва Шўртан газ конлари, Муборак газни қайта ишлаш заводи, Шўртан газ-кимё комбинати, Оҳангарон ва Навоий цемент комбинатлари, /азалкент ва Олмалиқ тош тарошлик комбинатлари каби йирик корхоналар бор.