Ташкил этиш бош илмий методик маркази тошкент ахборот технологиялари университети ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва

– Certificate;

• 
  Version (версия);
  
• 
  Serial Number (сериал рақами);
  
• 
  Algorithm ID (алгоритм ID си);
  
• 
  Issuer (сертификат берувчи ташкилот, эмитент);
  
• 
  Validity (амал қилиш муддати);
  

– Not Before; – Not After;

• 
  Subject (сертификат олувчи ташкилот, истемолчи);
  
• 
  Subject Public Key Info (истемолчи очиқ калит маълумоти);
  
• 
  Public Key Algorithm (очиқ калит алгоритми);
  

– Subject Public Key (очиқ калит);

• 
  Issuer Unique Identifier (optional) (эмитентнинг такрорланмас идентификатори);
  
• 
  Subject Unique Identifier (optional) (истемолчининг такрорланмас идентификатори);
  
• 
  Extensions (optional) (кенгайтирилган имкониятлари);
  
• 
  Certificate Signature Algorithm (сертификатда фойдаланилган ЭРИ алгоритми);
  
• 
  Certificate Signature (сертификат қўйилган имзо).
  

TLS/SSL протоколида фойдаланилган рақамли сертификатларни яратувчи, учинчи ишончли томон сифатида қатнашган ташкилотларнинг 2015 йил бошидаги кўрсаткичи қуйида кўрсатилган (4.1-жадвал):
4.1-жадвал Рақамли сертификатларни яратувчи ташкилотлар

Ўрин	Ташкилот	Фойдаланилиши	Бозордаги улуши
1.	Comodo	6.6%	33.6%
2.	Symantec Group	6.5%	33.2%
3.	Go Daddy Group	2.6%	13.2%
4.	GlobalSign	2.2%	11.3%
5.	DigiCert	0.6%	2.9%

Ҳозирда юқорида номлари келтирилган SSL/TLS протоколверсиялари амалда фойдаланилмоқда ва қуйидаги жадвалда уларнинг web cаҳифаларда фойдаланиш кўрсаткичлари ва уларнинг хавфсизлик хусусияти келтирилган (4.2-жадвал).
4.2-жадвал SSL/TLS протоколларнинг хавфсизлиги таҳлили

Протокол версияси	Web cаҳифаларда қўллаб қуватланиши	Хавфсизлик кўрсаткичи
SSL 2.0	14.4% (−0.5%)	Хавфсиз эмас
SSL 3.0	47.3% (−3.1%)	Хавфсиз эмас
TLS 1.0	99.7% (±0.0%)	Алгоритм турига боғлиқ
TLS 1.1	51.5% (+1.6%)	Алгоритм турига боғлиқ
TLS 1.2	54.5% (+1.8%)	Алгоритм турига боғлиқ

Қуйидаги, 4.1-расмда SSL/TLS тармоқ протоколининг тармоқ сатҳларида жойлашуви келтирилган.

4.1-расм. SSL/TLS протоколи
SSL/TLS сатҳининг қуйи ташкил этувчи протоколи (TLS қайд ѐзуви протоколи), дастлабки маълумотни фрагментларга ажратиш, созланишга кўра фрагмент маълумотни сиқиш, сиқилган маълумотга унинг MAC қийматини қўшиш, ҳосил бўлган маълумот жуфтини шифрлаш алгоритми ѐрдамида шифрлаш ва унга TLS қайд ѐзуви сарлавҳасини қўшиш амалларидан ҳосил бўлади (4.2-расм).
Юқори даражали протокол.Ушбу протокол TLS қайд ѐзуви протоколи устида жойлаштирилган бўлиб, у тўртта протоколдан иборат. Ҳар бир протокол ўзининг махсус вазифасига эга бўлиб, улар алоҳида ѐки биргаликда ҳам фойдаланилиши мумкин.
Handshake протоколи.Ушбу протокол ҳар икки томонда бир-бирини аутентификациялаш, фойдаланиладиган криптографик алгоритмларни келишиш ва бошқа боғланиш параметларини алмашиш имконини беради. Ушбу протокол клиент ва сервер орасида алмашинувчи тўртта хабарлар мажмуасидан иборат. Ҳар бир хабарлар мажмуаси алоҳида пакет бўлиб юборилади.
ChangeCipherSpec Protocol:ушбу протокол асосида алоқа канали ҳимояланади.

М АС

Шифрматн

TLS қайд ѐзуви сарлавҳаси

4.2-расм. ТLS/SSL қайд ѐзуви протоколи
Alert Protocol:ушбу хабар бериш протоколи, барча протокол натижаларини эълон қилишда фойдаланилади.
Application Data Protocol:ушбу протокол илова сатҳидан маълумотни олиб, уни махфий канал орқали юборишни таъминлайди.
TLS қайд ѐзуви формати. Ушбу формат учта майдондан иборат бўлиб, унинг асосида юқори даражали протокол қурилади (4.6-жадвал).

• 
  Byte 0:TLS қайд ѐзуви тури.
  
• 
  Bytes 1-2:TLS протокол версияси (major/minor).
  
• 
  Bytes 3-4: қайд ѐзувидаги маълумот узунлиги (ўзидан ташқари). Максимал қиймати 16384 бит ѐки 16 Kбит.
  

4.3-жадвал TLS қайд ѐзуви формати

TLS қайд ѐзуви тури	Версияси			Маълумот узунлиги			юқори даражали протокол
	major	minor	(bits 15..8)		(bits 7..0)

TLS қайд ѐзуви тури қуйидаги 4.4-жадвалда кенлтирилган
4.4-жадвал