Tashish jarayoni operatsiyalari bo‘yicha yuk tashish tannarxining kalkulyatsiyasi

3.4. Xarajatlar me’yori va materiallar, yoqilg‘i, elektr energiya narxining tashish tannarxiga ta’siri
Moddiy resurslarni tejash tashish tannarxini kamaytirish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish omillaridan biri hisoblanadi. Moddiy resurslarni tejash asosida alohida ish turlari uchun materiallar, yoqilg‘i, elektr energiya sarfining ilg‘or me’yorlari yotadi.

Moddiy xarajatlar darajasining o‘zgarishi sababli tashish tannarxini pasayish darajasi umumiy ekspluatatsion xarajatlar tarkibida moddiy xarajatlar ulushi va tashish birligi uchun materiallar, yoqilg‘i, elektr energiya sarfi me’yorlarining o‘zgarish miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.

Moddiy resurslar sarfining me’yorlari tashish tannarxiga qanday ta’sir etishini elektr energiya sarfi misolida ko‘rib chiqamiz.

Umumiy ekspluatatsion xarajatlar tarkibida elektr energiya uchun xarajatlar ulushi b % ni tashkil etadi deb taxmin qilamiz, elektr energiya sarfining me’yori p % ga kamaydi , ya’ni (100 – n) % ni tashkil etdi. Bu holatda elektr energiya uchun xarajatlar ulushi kamayadi va birlamchi miqdoridan  % ni tashkil etadi, tashish tannarxi esa quyidagiga teng bo‘ladi:

, %. (3.9)

Ekspluatatsion xarajatlarning umumiy miqdorini kamayishi:

, so‘m. (3.10)

bunda E_e –elektr energiya uchun umumiy xarajatlar miqdori, so‘m.

Tashish tannarxi miqdoriga elektr energiya uchun xarajatlar qismida unga bo‘lgan narxning o‘zgarishi ham ta’sir ko‘rsatadi. Tashish tannarxiga elektr energiya narxining o‘zgarishini ta’sir darajasini aniqlash tartibi xarajatlar me’yorini ta’sirini aniqlash usuli bilan bir xil. Me’yorlar va narxlarning bir vaqtda o‘zgarishida hisoblar murakkablashadi. Bunday holatlarda avval ikki omilning ta’sirini hisobga oluvchi xarajatlarning o‘zgarish koeffitsiyenti belgilanadi. Buning uchun elektr energiya sarfining me’yorini o‘zgarishini hisobga oluvchi koeffitsiyentni narxlarning o‘zgarishini hisobga oluvchi koeffitsiyentga ko‘paytiriladi.

Xuddi shunga o‘xshash usulda materiallar va yoqilg‘i me’yorlari hamda narxlarning o‘zgarishida ekspluatatsion xarajatlar va tashish tannarxining o‘zgarishi aniqlanadi.