Adabiyot insonlarning aihiy kechinmalarini so’z orqali ifodalab kelgan san'at turidir

1	Tashqiliy qism
daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.

1. Tashkiliy qism:

O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish.

2. O’qituvchining kirish so’zi:

Bu bosqichda, o’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi, dars o’tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.

MAVZU: ALISHER NAVOIYNING HAYOTI VA IJODI.

REJA:

1.A.Navoiyning hayoti haqida tushunchalar.

2.A.Navoiyning ijodiy yoli.

3.G’azallar talqini.

4.A.Navoiyning ruboiylari haqida ma’lumotlar.

O’qituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o’zlashtirishga tayyorlashi kerak.

3. O’quvchilarning bilimini tekshirish:

Bu bosqichda o’qituvchi mashg’ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirgan bilimlarini quyidagi so’rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

Yakka savollar.

1.Lutfiyning asil ismi nima?

2.Lutfiyning ijodi haqida gapirib bering.

3.Lutfiyning asarlarini Bilasizmi?

4.Lutfiyning g’azallarining tarbiyaviy ahamiyati qanday?

4. Yangi mavzuni tushuntirish:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.
Mavzuga oid tayanch atamalar: Xassos, «Mеzoi-ul-avzon», dеvon, «Badoyi-ul-bidoya», «Navodir-un-nixoya», «Garoyib-us-sigar».

O’zbek xalqining buyuk farzandi, yirik mutafakkir shoir, olim va davlat arbobi Alisher Navoiy hijriy yil bisobi bilan «o’n yettinchi ramazon oyi sana 844- tovuq yili» (milodiy 1441- yil 9- fevral) Xuroson davlatining yirik shahri Hirotning Bog’i Davlatxona mavzeyida xizmatchi oilasida dunyoga keladi.

Alisher bolaligidanoq o’zining o’tkir zehni, ziyrakligi, xush xulqi va xushfahmliligi bilan tengdoshlari orasida alohida ajralib tuigan.

Alisher uch-to’rt yoshidayoq she’r eshitish, she'r o’qish va yodlashga qiziqadi, she'riyatga mehr qo’yadi. Buyuk zotlar tug’ilib dunyoga kelishlaridan ilgari ishq dardiga mubtalo bo’lar ekanlar. Bu dunyoga kelgach ularning amallari, xulqlari, deganlari va bitganlari ishq bilan yo’g’rilar, vafo va sadoqat bilan ziynatlanar ekan.

Alisher Navoiy ham shunday buyuklardan edi, Uning asarlarida yuqoridagi fikrning isbotini ko’plab uchratish mumkin. Chunonchi, «Farhod va Shirin» dostonida shunday bayt bor:

Dedi: Qay vaqtdin o 'Iding ishq aro mast,

Dedi: Jon ermas erdi tanga payvast.

Yoki to’rt-besh yoshli go’dakning tojik shoiri Qosim Anvor g’azallarini yod aytishi, maktab yoshida Farididdin Attorning «Mantiq ut-tayr» falsafiy dostonini yodlashi, yetti-sakkiz yoshidan g’azallar bitishi, o’n ikki-o’n uch yoshlarida mamlakat bo’ylab shuhrat taratishi, hukmronlar e’tiborini qozonishi Alisher Navoiyning dunyoga buyuk bo’lib kelganligi kafolatidir.

Davlatshoh Samarqandiy «Tazkiratush-shuaro» asarida yozadi: «Sulton Abulqosim Bobur (1422—57) so’zamol va himarparvar podshoh edi. U ba'zi paytlarda ulug’ amir bitgan turkiycha, forsiycha she'rlarni mutolaa qilar, ta'bining qudrati va sharofatli so’zlarining shirinligidan hayratlanar, taajjubga tushar, ziyrakligi, muloyimligi uchun ofarinlar o’qir edi.»

Abulqosim Bobur o’z poytaxtini Xurosondan Mashhadga ko’chiradi va Alisherni ham o’zi bilan olib ketadi. 1457- yil Abulqosim Bobur vafot etdi. Alisher Mashhadda qolib o’qishni davom ettirdi. U mantiq, falsafa, riyozat (matematika) kabi fanlar bilan shug’ullandi. Ayni vaqtda, o’zbek va fors tillarida go’zal g’azallar bitdi. She’riyat ahli unga «zullisonayn — ikki til egasi» laqabini berdilar. Alisher o’zbek tilidagi she’rlarida «Navoiy», fors tilidagi she’rlarida «Foniy» taxallusini qo’llaydi.

Navoiy Mashhadda Sayid Hasan Ardasher, Pahlavon Muhammadlar bilan yaqin do’st bo’ladi va bu ma’rifatparvar kishilar haqida keyinchalik «Holati Sayid Hasan Ardasher’, «Holati Pahlavon Muhammad» kabi biografik-adabiy asarlar

yozadi.

Navoiy taxminan 18—19 yoshlarida Abdurahmon Jomiy bilan tanishadi. Navoiyning bilim saviyasi, qobiliyati va she’riy iqtidoridan xursand bolgan Jomiy uni ham farzand, ham shogird sifatida qadrlaydi. Keyinchalik bu ikki ulug’ shoir o’rtasidagi shogird va ustozlik munosabatlari yanada mustahkamlanib, hamkoriikka aylanadi.

Alisher 1466- yil Samarqandga keladi va u yerda dastlab moddiy qiyinchilikda yashaydi. Shunga qaramay, Samarqand madrasalarida tahsil oladi, ilm-fan, adabiyot va san’at ahli bilan tanishadi. O’zining iqtidori, qobiliyati bilan tez orada obro’ va e’tibor qozonadi.

Bu davrda Samarqand Hirotdan keyin ikkinchi yrrik ilmiy-madaniy markaz hisoblanar edi. U bu yerda mashhur olim Xoja Fazlulloh Abulaysdan saboq oladi va unga farzanddek bo’lib qoladi. Navoiy Vafoiy taxailusi bilan she’rlar bitgan Samarqandning ma’rifatparvar hokimi Ahmad Hojibekning diqqatini o’ziga tortadi. Hokim uni o’z homiyligiga olib, moddiy va ma’naviy yordam beradi. Samarqand Navoiyning hayoti va ijodida muhirn ahamiyat kasb etadi.

1469- yili Husayn Boyqaro taxtni egallagach, Alisher Navoiyni Hirotga, o’z yoniga taklif etadi. Navoiy Husayn Boyqaroning taxtga chiqishi munosabati bilan «Hiloiiya» qasidasini bitadi.

Husayn Boyqaro uni muhrdorlik vazifasiga tayinlaydi. Keyinchalik (1472) bosh vazir lavozimiga ko’taradi, unga «Amiri kabir» (Ulug’ vazir) unvonini beradi. Navoiy o’zining olijanob va eng yuksak orzulari — xalqqa xizmat qilish, mamlakat osoyishtaligini saqlash, hokimiyatni mustahkamlash, fan va adabiyot, obodonchilik madaniyatini rivojlantirishdek ulkan ishlar qanchalik og’ir va mas’uliyatli bolmasin, ularni katta mehr-muhabbat va ulug’vorlik bilan amalga oshirdi. «Ixlosiya» madrasasi, «Xalosiya» xonaqohi, «Shifoiya» tabobatxonasi, Jome’ masjidi, «Dorul-huffoz» (qiroatxona) va shunga o’xshash boshqa o’nlab binolar, rabotlar qurdiradi, kanallar qazdiradi. Har yili 2 mingga yaqin beva-bechoraga kiyim-kechak, oziq-ovqat ulashadi. U o’z atrofiga o’sha zamondagi eng mashhur olimlar, san’atkorlar, quruvchilar, naqqoshlar, shoirlar va xattotlarni yig’adi va ularga har tomonlama homiylik qiladi. Ular bilan doimo madaniyat taraqqiyoti va hatto davlat ishlari to’g’risida ham maslahatlashib turadi.

1476- yili ig’volardan qattiq charchagan Alisher Navoiy vazirlikdan istefoga chiqishga podshohdan izn so’raydi. Uning birdan-bir orzusi Haj safariga borish va tamoman ijod bilan shug’ullanish edi. Sulton noiloj uning iltimosini qondiradi.

Aiisher Navoiy 1472—1476- yillar birinchi she’riy devoni «Badoyeul-bidoya», 1486- yilda ikkinchi devoni «Navodirun-nihoya»ni yaratdi.

1483—1485- yillar davomida «Xamsa» asari yaratildi. 1491 — 1492- yillarda u o’zbek tilida yozgan hamma she’rlaridan yaxlit bir devon tuzishga kirishadi. Bu devon ustidagi ish 1498-1499- yillargacha davom etdi. Bu devon to’rt qisrndan iborat bo’lib, har qaysisi o’zi alohida tugal bir devon edi. Unga shoir «Xazoin-ul»maoniy» (Ma’nolar xazinasi) deb nom beradi, (Bu devon xalq orasida «Chor devon» nomi bilan ham ataladi.) Bu devon tuzish tarixida katta voqea edi.

Alisher Navoiy «Tarixi muluki Ajam», «Tarixi anbiyo va hukamo», 1491- yilda «Majolis un-nafois» tazkirasini, 1492 yil adabiyot nazariyasiga oid «Mezon ul-avzon» risolasini, 1495—96- yillarda Nasoyim-ul-mtihabbat, 1498—99- yillarda «Lison ut-tayr», 1499- yil «Muhokamat ul-lug’atayn, 1500-yil «Mahbub ul-qulub» kabi bir qancha asarlar yaratdi.

Alisher Navoiy 1501- yil 3- yanvarda og’ir betoblikdan so’ng hayotdan ko’z yumdi.