Adabiyot insonlarning aihiy kechinmalarini so’z orqali ifodalab kelgan san'at turidir

11. Darsni jihozlash:
a) slayd, kodoskop

b) ko’rgazmali qurollar

d) tarqatma test va savollar

e) adabiyotlar.

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.
1. Tashkiliy qism:
O’qituvchining o’quvchilar bilan salo’mlashishi, davo’matni aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish.
2. O’qituvchining kirish so’zi:
Bu bosqichda, o’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi, dars o’tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.

MAVZU: “AVAZXON” DOSTONI.
REJA.

1. 
   Doston va dostonchilik tarihi haqida ma’lumot.
   
2. 
   Avazxon dostoni va uning badiy ahamiyati.
   
3. 
   Dostonda mardlik, jasurlik, irodalilik kabi insoniy fazilatlarning ulug’lanishi.
   

Oqituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o’zlashtirishga tayyorlashi kerak.
3. O’quvchilarning bilimini tekshirish:
Bu bosqichda o’qituvchi mashg’ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirgan bilimlarini quyidagi so’rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

YAKKA SAVOLLAR.

1. 
   Qanday san’at turlarin bilasiz?
   
2. 
   Adabiyot qanday san’at hisolblanadi?
   
3. 
   Yusauf Xos Hojib shoirlarga qanday ta’rif beradi?
   

4. Yangi mavzuni tushuntirish:
Bu bosqichda o’qituvchi o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.

Mavzuga oid tayanch atamalar: Variant, badiiy tasvir, baxshi stili, bumbira, obrazlar galirеyasi, Chambil, Girkuk, syujеt.

Qadimda xali yozma adabiyot shakllanmasdan oldin yurtimizda xalq og’zaki ijodi keng yoyila boshlagan. Ko’p joylarda dostonchilik manbalari paydo bo’la boshladi. Samarqand, Xorazm maktablari dostonchilik tarixida katta ishlarni amalga oshira boshladilar. Ergash Jumanbulbul o’g’li, Islom shoir kabi ko’pgina baxshilar dostonchiligimiz tarixida yangi - yangi yo’nalishlar olib kirdilar va boyitdilar. Birgina «Go’ro’gli» turkum dostonining o’zini 42 variantini yaratdilar. Bu dostonlar hamisha xalqni vatanparvarlikka, insoniylikka, odob - axloq, diyonat kabi ezgu amallarga undaydi. Quyida biz xikoya qilmoqchi bo’lgan doston Xorazmda mashxur bo’lgan «Avazxon» dostonidir.

U “Go’ro’g’li” turkumidagi dostonlar sulolasiga mansub bo’lib Ozarbayjon, Turkman, Qoraqalpoq xalqlari orasida turli variantlari mavjud. Lekin ilgari nashr etilgan varianti o’zining ko’p pozitsion tuzilishi, obrazlar sistemasi, badiiy tasvir vositalari, mazmun va mundarijasi bilan biz hikoya qilmoqchi bo’lgan «Avazxon» dan sezilarli darajada farq qiladi. Dostonning bizgacha nashr qilingan nusxasi baxshi stili, do’mbira kuyga mo’ljallanganligi prozali qismining ko’pligi, voqea va epizodlarning keng ko’lamda qamrab olganligi, obrazlar galireyasining kengligi kabi qator hususiyatlari bilan ajralib turadi.

Bu dostonda Avazxonning Xunxorshox zulmiga qarshi otlanib, uning ustiga o’z yigitlari bilan yurish qilganligi, u yerda podsho ayg’oqchilari tomonidan qo’lga olinib, zindonga tashlangan, podshoxni aytganini qilmagani uchun o’limga hukm etilib qatl etilishi, so’ngida otasi Go’ro’g’li tomonidan ozod qilinishi kabi voqealari bilan yakunlanadi. Dostoning Xorazm shevasida xorazmlik baxshidan yozib olinganligi tufayli, unda ana shu yerda yashovchi xalq talaffuzi va grammatik normalariga xos o’rinlar anchagina mavjud. Shunday bo’lishiga qaramay, keng kitobxonlar ommasi bu asarni to’la tushunganlar va zavq ola bilganlar. Ko’pchilik dostonlarda uchraydigan vatanparvarlik «Avazxon» dostonining asosiy syujet chizig’ini tashkil etadi. Bu xolat ayniqsa dostonning bosh qaxromoni «Avazxon» qiyin axvolga tushib qolganda dushman ta’nalari, qiynoqlari avj olganda yanada alangalanib kuchayadi. Masalan o’limga xukmga etilgan Avazxon Xunxorshox: mabodo mening qaxrim xor qilib, menga xizmat qilishga jazm etgan bo’lsang, qoning noxaq to’kilmasdan burun, oldinroq ayt, qatlni to’xtatay deganda Avazxon: Ey zangar zolim, sen hali ham meni tushunmabsanda, men senga boshida oltinga tosh, tuproq deganim yodingdan chiqdimi, o’lsam ham senday zolimga, qonxo’rga xizmat qilmay o’laman deydi. Darxaqiqat, o’lim oldida bunday javobni o’z vatani, el - yurtini yoru - birodarini chinakkam sevgan vatanparvar shaxsgina ayta olar edi.

Vatanparvarlik sevimli qaxramon tilida shu tarzda aytilar ekan, u o’z farzandlari ana shunday temir irodali, dushmanga nisbatan murosasiz, har qanday sharoitda ham, vatan va vatandoshlar manfatiga putur yetkazmaslikka chaqirgan. Ularni qiyinchiliklar oldida tiz cho’kmasliklari, esankiramaslikka chaqirgan. Ularni qiyinchiliklar oldida tiz cho’kmasliklari, esankiramasliklarini istagan «Avazxon» dostonining eng xarakterli tomonlari mardlik, jasurlik, irodalilik kabi uddabudronlikni ulug’lashda ko’rinadi.

Chambil elining ovozasi va Go’ro’g’lini mardligi boshqa yurtlarni ham qiziqtiradi. Go’ro’g’li befarzand edi. Atrofdagilar Avazxonni o’g’il qilib tarbiyalab olishni maslahat beradilar. Yoshgina va ko’rkam Avazxon Xunxor podshosi qo’lida tarbiya topadi. Go’ro’g’li vorisni olib kelishni qirq suvoriyga buyuradi. Lekin ular topshiriqni bajara olmaydilar. Shundan so’ng Go’ro’g’li Qirko’k otiga minib, Xunxor sari otlanadi. Xiyla ishlatib Avazxonni osonlikcha qo’lga oladi va Chambilga boshlaydi. Avazxon xar narsa bo’lsa ham, mardlik va xaqiqiy kurashni ustun qo’yadi. Go’ro’g’li taslim bo’lmaydi. U shunday deydi:

Meni chopsang chopa qolgin, o’lmay minmayman otingga.

G’ayratingni o’zim ko’rmay, nega borayin yurtingga.

Ana endi Go’ro’g’li otidan tushib, bir mehri yuz bo’lib: balli xizmatingga, g’ayratingga aziz farzandim. Balli ko’nglim to’ldi sendan–dedi, ana lashkarning to’zoni dasta-dasta bo’lib, tizilib turishibdi. «Sen tomosha qilib tur, farzandim», - dedi va qirko’k otiga mindi.

Sherday bo’lib Go’ro’g’li, yashin chaqqanday bo’lib, o’tni yoqqanday bo’lib, nayza bilan otni Go’ro’g’li yarqiratdi yuragi toshib ketdi urushga tushib ketdi. Go’ro’g’libek maydonda ot qo’yadi sherday bo’lib.

Xunxorliklar Go’ro’g’liga taslim bo’lishdi. Avazxon o’z yurti bilan xayrlashdi. Ota-bola askar toshini ustiga chiqib, yarqiragan Chambilni ko’rdilar. Missqol pari durbinini qo’liga olib, qanday dushman deb qarasa, Go’ro’g’libek bir bolani olib ketyapdi, o’n besh kunlik oydan ham suluv, missqol pari xazinadan tangalar chiqardi. Go’ro’gli bilan Avazxonni boshidan so’hishdi, Chambilliklar Avazxonni taxtga mindirdilar, boshiga jig’a sanchib, chorxonimlik amal berdilar. Uch kun to’y bo’ldi, Chambil va Go’ro’g’lini ovozasi yerni titratib ketdi.

Xulosa qilib aytganda bu qisqacha dostonda yoshgina Avazxon va unga otalik mehrini bergan Go’ro’glii obrazi keng yoritilgan. Dostonni asosiy g’oyasi Vataniga mehr - sadoqatli bo’lgan yosh Avazxonni ziyrak va donoligidir. Avazxon katta bo’lib ulg’aygandan so’ng esa uning mardligiga, jasurligiga, xaqiqiy yigit kishi ekanligiga tan bermasdan iloji yo’q. Bu dostonda ham Avazxon obrazi keng yoritilgan. Bu doston og’izdan-og’izga o’tarkan, quloqlarimiz ostida hamisha ezgulik, yahshilik kuyi bo’lib yangrab turadi.