«tasdiqlayman» Urganch tumani tarmoqli texnikumi direktori Z. Saidniyozova

Inersial va noinersial sanoq tizimlarida almashtirishlar
Reja:

1. 
   Noinersial sanoq tizimlari.
   
2. 
   Inersiya kuchi.
   
3. 
   Inersiya sanoq tizimlari.
   
4. 
   Galiley almashtirishlari.
   
5. 
   Eynshteyn postulatlari.
   

Inertsial sanoq tizimlari. Galiley almashtirishlari
Jismning harakati va tinch holati biz kuzatayotgan sanoq tizimlariga nisbatan nisbiy tushunchalardir.
Bir-biriga nisbatan tekis va to‘g‘ri chiziqli harakat qilayotgan sanoq tizimlarning birida Nyuton qonunlari bajarilsa, bunday sanoq tizimlar inertsial sanoq tizimlarideb ataladi.
Oddiy misolda bir inertsial tizimdagi nuqta koordinatalaridan ikkinchi tizimdagi koordinatalarga o‘tish formulalarini keltirib chiqarishga harakat qilamiz. Shartli tinch holatda bo‘lgan K sanoq tizimiga nisbatan 0X o‘qi bo‘ylab _o=const tezlik bilan harakatlanayotgan K sanoq tizimini olamiz (13 - rasm). t=0 momentda ikki sanoq tizimi bir- birining ustiga tushadi.





13 - rasm. Bir-biriga nisbatan tekis va to‘g‘ri chiziqli harakat qilayotgan
inertsial sanoq tizimlari
t vaqtdan so‘ng K - tizimdagi qandaydir M nuqtaning koordinatalari M (x, y, z)
bo‘lsin.
K’ - sanoq tizimida esa, bu nuqtaning koordinatalari

Natijada

^{ga ega bo‘lamiz. Har ikki tizimda vaqt bir xil o‘tadi} t=t’.
Bular Galileyning koordinatalarni almashtirish ifodalari yoki klassik mexanikaning
koordinatalarni almashtirish ifodalari deb ataladi. (15.2) – ifodalardan t bo‘yicha hosila olamiz:

yoki vektor ko‘rinishda:

Bu ifoda klassik mexanikada tezliklarni qo‘shish ifodasi deb ataladi.

Bir sanoq tizimidan ikkinchi sanoq tizimiga o‘tishda koordinatalarni almashtirish (15.1)
– ifoda bilan, tezliklarni almashtirish esa (15.3) – ifoda bilan amalga oshiriladi.
(15.3) – ifodadan t vaqt bo‘yicha hosila olsak:

ga ega bo‘lamiz. Barcha sanoq tizimlarida tezlanish birxil bo‘lib, bir inertsial sanoq tizimidan ikkinchi sanoq tizimiga o‘tish invariant bo‘ladi.