Tasdiqlayman“ Urganch davlat universiteti

1. O’zbek tilining ichki imkoniyatlari (ichki manba). 

Bunda ko’pincha so’z yasash oro’ali yangi so’zlar hosil qilinadi: sinfdosh, limonzor, 

namunali, ijarachi, vazirlik, tinchliksevar, guldasta, MDH, O’zMU va b. 

2.  Shevalardan  so’z  olish  ham  ichki  manba  hisoblanadi:  oyi,  bolish,  dugona, 

et(go’sht). 

Boshqa  tillardan  so’z  olish  (tashqi  manba).  O’zbek  halqi  qadim  zamonlardan 

buyon  boshqa  halqlar  bilan  aloqada  bo’lib  kelgan.  Bu  tilimizda  ham  aks  etgan. 

O’zbek  tiliga  boshqa  tillardan  kirgan  quyidagi  so’zlarni  misol  qilib  keltirish 

mumkin:1)  arabcha:  kitob,  maktab,  ma’no,  harakat,  sanoat  muomala,  doim,  me’da, 

a’lo,  san’at,  asosiy,ommaviy,  oddiy,  milliy,  abadiy,  ammo,  biroq,  balki,  va,  lekin, 

vaholanki  (  o’zbek  tilidagi  arabcha  so’zlar  ko’proq  ot  va  sifat    turkumiga  tegishli 

bo’lib, ularning belgilari quyidagilardir: ikkita unli yonma-yon keladi: doim,  shoir, 

muomala,  shijoat,  shuur,  inshoot,  murojaat,  tabiiy;  ayirish  belgisi  (‘)  ishtirok  etadi: 

ma’no, qal’a; ko’pincha yumshoq h tovushi qatnashadi; -iy, viy qo’shimchalarini olib 

yasalgan bo’ladi)  2) fors-tojikcha: barg, anor, korxona, nodon, dono, kamtar, tilla, 

kaptar,  dasturxon,  dastro’mol,  poydevor,  poyafzal,  darhol,  darvoza,  xursand, 

farzand,  do’st,  go’sht,  sust,  past,  g’isht  (Ko’rinyaptiki,  fors-tojikcha  so’zlarda  poy, 

dast,  dar  kabi  qismlar  qatnashyapti,  so’zlar  oxirida  jarangsiz  undoshlardan  keyin  t, 

jaranglidan keyin d tovushlari ishtirok etyapti); 3) mo’g’ulcha: tuman, navkar, yasoq; 

4)  uyg’urcha:  manti,  lag’mon,  manpar;  5)  xitoycha:  choy  (xitoy  tilida  tsay  deyilar 

ekan); 6) ruscha: stol, stul, ruchka, samolyot, parovoz, paroxod, pulemyot, pero, cho’t (schyot).  

Rus tilidan olingan so’zlar orasida asli kelib chiqishi boshqa tillarga xos so’zlar 

ham  bor:  buxgalter,  soldat,  tank,  shtab  (nemischa),  palto,  triko  (fransuzcha),  klub, 

futbol (inglizcha), tomat, limon (ispancha).  Boshqa  tillardan  o’tgan  so’zlar  olinma  (o’zlashma)  so’zlar  deyiladi.  O’zbek 

tilidan  ham  boshqa tillarga  so’zlar o’tgan:  o’rik,  anjir, somsa,  (ruscha:  uryuk, injir, 

samsa). Karandash (qora tosh), kavardak (qovurdoq), yeralash (aralash), utyug (o’ti 

yo’q)  kabi  so’zlarning  ham  rus  tiliga  o’zbek  tilidan  o’tganligi  isbotlangan.  Hozirgi 

paytda  o’zbek  tilida  ishlatilayotgan  bekat  so’zi  ham  yevropa  tillarida  piket  tarzida 

qo’llanayotganligi fanga ma’lum. So’zlarning kelib chiqishini izohlaydigan lug’atlar