Tasdiqlayman” Tabiiy fanlar fakulteti dekani K. A. Saparov

Markaziy Osiyo mintaqasida joylashgan davlatlari tarixiy rivojlanish bosqichlari va hududiy ma’muriy bo’linishi

O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi (2021 yil 1 yanvar holatiga kura). 1-jadval.

Respublika, viloyat va shahar nomi	Maydoni, ming kv. km	Aholisi, ming kishi
1. Qoraqalpog‘iston Respublikasi	166,6	1 923,8
2. Andijon viloyati	4,3	3 188,2
3. Buxoro viloyati	40,3	1 946,9
4. Jizzax viloyati	21,2	1 410,6
5. Navoiy viloyati	111,0	1013,8
6. Namangan viloyati	7,4	2 867,4
7. Samarqand viloyati	16,8	3 947,4
8. Sirdaryo viloyati	4,3	861,1
9. Surxondaryo viloyati	20,1	2 681,0
10.Toshkent viloyati	15,3	2 994,0
11.Farg‘ona viloyati	6,8	3 819,0
12.Xorazm viloyati	6,1	1 983,1
13.Qashqadaryo viloyati	28,6	3 334,5
14.Toshkent shahri	0,3	2 677,2

O‘zbekiston Respublikasining tashkil topishi. Ko‘hna tarixga ega bo‘lgan O‘zbekiston uzoq va yaqin o‘tmishda bir necha marta qayta tashkil qilingan bo‘ldi, turli nomlar bilan ataldi.
O‘zbeklarning ajdodlari - baqtriyaliklar, sogdiylar, saklar, massagetlar Turkiston va Xuroson hududida istiqomat qilishgan. Bu hududdagi qadimiy Baqtriya o‘rnida keyinchalik Tohariston davlati vujudga kelgan. Tez orada Tohariston Sogdiana davlati bilan qo‘shilib Turkiston hududida yirik Kushan imperiyasiga birlashadi. Millodiy VII-VIII asrlarda o‘lkaga arablar bostirib kiradi va Bag‘dod xalifaligi o‘rnatiladi. IX asrning oxiri (874yil)da Bag‘dod xalifaligi yemirilib uning o‘rnida Samoniylar davlati barpo qilinadi. XII asrning o‘rtalarida hududida Saljuqiylar davlati tarkib topadi. XIII asrning boshi (1219-1221 yillar)da hududni Chingizxon boshliq mug‘ullar ishg‘ol qildi. 1370 yilda Samarqandda yirik davlatchilik paydo bo‘lib uning tepasiga Amir Temurning kelishi feodal urushlarga chek qo‘ydi.
1500-1507 yillarda ko‘chmanchi qabilalarning yetakchisi Muhammad Shaybonixon butun Turkistonni o‘z qo‘li ostiga oldi. Shaybonixon avlodlari 1598 yilgacha davlatni boshqardi. So‘ngra bu hududda Buxoro, Xiva va Qo‘qon xonliklari vujudga keldi.
Ming yillar muqaddam bu o‘lkada yashab o‘tgan ajdodlarimizdan Sharqning buyuk allomasi Muhammad Iso Xorazmiy va Abu Rayhon Beruniy tomonidan Ma’mun akademiyasining ochilishi, o‘sha davrda tibbiyot ilmining dahosi bo‘lgan Abu Ali Ibn Sinoning jahonshumul kashfiyotlari, Xakim at-Termiziy, Iso Muhammad Termiziy, Ahmad Farg‘oniy, Imom al-Buxoriy, sohibqiron Amir Temur, Mirza Ulug‘bek va boshqalarning madaniy merosimizga qo‘shgan hissalari tarixdan guvohlik beradi.
Buxoro amirligi, Xiva va Qo‘qon xonliklari Chor Rossiyasi qo‘shinlari tomonidan tor-mor etildi (1886-1918y.y.) va uning o‘rnida dastlab Turkiston general-gubernatorligi (1886y.), keyinchalik Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi (1918y.) tashkil etilgan. 1920 yillarda Xorazm va Buxoro Xalq Sovet Respublikasi tuzilgan.
Ma’lumki, 1924 yilda O‘rta Osiyoda milliy davlat-chegaralanishlari o‘tkazilib O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi tashkil qilindi.
1930 yilda Respublika poytaxti Samarqanddan Toshkentga ko‘chirildi.
1936 yilda Qoraqalpog‘iston ASSR O‘zbekiston SSR tarkibiga kiritildi (Mustaqillikning dastlabki davridan boshlab QQR deb nomlandi). 1938 yilda Respublika tarkibida 5 ta viloyat Buxoro, Samarqand, Toshkent, Farg‘ona, Xorazm viloyatlari tashkil qilindi;
1941 yilda Andijon, Namangan va Surxondaryo viloyatlari, 1943 yilda Qashqadaryo viloyati, 1963 yilda Sirdaryo viloyati, 1973 yilda Jizzax viloyati va 1982 yilda Navoiy viloyati tashkil etildi.