"tasdiqlayman" Shirin energetika kolleji

	"TASDIQLAYMAN"
	Shirin energetika kolleji `
	_______________
	“_____”__________20____ yil

Shirin energetika kolleji “elektrotexnik materiallar Isroilov Zulxaydar Abduvali o’gli

2022 o'quv yili uchun
“elektrotexnik materiallar” fani
T A Q V I M - M A V Z U L A R R E J A S I

№	Kasb va guruhlar	Xam-masi	Umumiy ajratilgan vaqt (soat)						Mustaqil
			Auditoriyadagi
			Jami	Nazariy	Amaliy	Laboratoriya	Kurs ishi	seminar
1
1	“elektrotexnik materiallar”	60	60	40						30
	Jami:	60		40						30

ICHTU: __________ Z. Isroilov

Elektrotexnik materiallar taqvimiy mavzular rejasi

№	Mavzu nomi	Jami	O’qitishning tashkiliy shakli	Mustaqil ta’lim	O’quvchilarning bilim va ko’nikmalarini baholash	Sana
1	Kirish. Elektrotexnika materiallari fani bo‘yicha umumiy tushuncha	4	Nazariy	2	O’quvchilar
2	Elektrotexnik materiallarning klassifikatsiyasi	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot.
3	Metallar haqida umumiy tushuncha	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot
4	Eletkr izolyatsion materiallar	6	Nazariy	3	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha savol-javob.
5	Suyuq dielektriklar haqida umumiy tushuncha	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot
6	Yuqori polimer qattiq materiallar	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha savol-javob.
7	O‘tkazgich materiallar	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot
8	O‘tkazgich materiallar	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha savol-javob.
9	Kabel maxsulotlari.	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot
10	Chulg‘am simlari.	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha savol-javob.
11	Yarim o‘tkazgich materiallar.	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot
12	Materiallarning magnit xarakteristikalari.	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha savol-javob.
13	Magnit materiallar.	4	Nazariy	2	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha taqdimot
14	O‘ta o‘tkazuvchanlik va o‘ta o‘tkazgichlar.	6	Nazariy	3	O’quvchilar bajargan ishi bo’yicha savol-javob.
	JAMI	60		30

Reja:
1 .Fanning shakillanishi va u to’grisidagi qonun.


2.Elektro texnik materiallarning qo’llanish.
3. dielektiriklar xaqida.

Mustaqil Respublikamiz yanada ribojlanishi uchun m a’naviy

yetuk, chuqur bilim li yosh avlodni tarbiyalashda kasb-hunar
kollejlarining salm oqli o‘rni bor. Kasb-hunar kollejining
bitiruvchilari hozirgi kunda vatanim izning barcha tarm oqlarida,
jum ladan qishloq va suv xo‘jaligida faoliyat ko‘rsatm oqdalar.
Iqtisodiyotning barcha tarm oqlarini rivojlantirish, texnologik
jarayonlarni takom illashtirish va intensivlash yo‘nalishlaridan
biri texnologik qurilmalarni xavfsiz, ishonchli o‘rnatish,
sam arali foydalanish, ekspluatatsiya jarayonlarini to‘la nazorat
qilishni ta’m inlashdir. Istiqlol sharofati bilan m a’naviyat
buloqlarining ko‘zi ochilib, biz bu buloqlarning zilol suvlaridan
bahram and bo‘la boshladik, Respublikam iz istiqlolga
erishganidan keyin barcha sohalardagi kabi, ta’lim tizim ida
ham jiddiy islohotlar olib borildi. Ayniqsa, 1997-yil 29-avgustda
Respublikam iz Oliy Majlisining IX sessiyasida «Ta’lim
to‘g ‘risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash M illiy dasturi»ning
qabul qilinishi bilan vatanim izning ijtimoiy taraqqiyotida ta’lim
ustuvor deb belgilandi va ta ’lim sohasidagi davlat siyosatining
asosiy yo‘nalishlari belgilab berildi.
Bu vazifalarni m uvaffaqiyatli am alga oshirish m aqsadida
O liy va o‘rta m axsus ta’lim o‘quv m uassasalarining fan
dasturlarida, o‘quv laboratoriya bazalarini zam onaviy o‘quv
texnik jihozlar bilan jihozlashda, hozirgi zam on fan yutuqlari
va zam onaviy texnik taraqqiyotning so‘nggi yutuqlari asosida

yaratilgan o‘quv adabiyotlar yaratish ustida katta ishlar am alga

oshirilm oqda.
0 ‘tgan m ustaqillik yillari 0‘zbekistonimiz uchun samarali
bo‘ldi. Yirik o‘zgarishlar, yutuqlar qo‘lga kiritildi. A grar
tarm oqda, jum ladan, suv xo‘jaligi tizim ida yangi iqtisodiy
m unosabatlar shakllandi. Yangi, zam onaviy gidromeliorativ
tizim lari o‘rnatilib, ishga tushirildi. Qishloq va suv xo‘jaligini
elektrlashtirish va avtomatlashtirish tizim larida mustaqil faoliyat
ko‘rsatadigan bilim li mutaxassis kadrlarga talab ortib bormoqda.
Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti, suv xo‘jaligi
obyektlariga m utaxassislar tayyorlovchi qator kollejlar tashkil
etildi. Respublikam izda suv xo‘jaligini rivojlantirishga alohida
e ’tibor berilm oqda. Qishloq xo‘jaligim ahsulotlarini yetishtirish
asosan sug‘oriladigan yer dehqonchiligini yo‘lga qo‘yish orqali
tashkil qilinadi. Bundan tashqari, respublikam iz yerlarida yuqori
hosil olish uchun katta hajmda m eliorativ ishlarni amalga oshirish
zarur. Hozirgi kunda respublikam iz suv xo‘jaligi tizim ida
1600 dan ortiq nasos stansiyalari va 11 m ingdan ziyod vertikal
quduqlardagi nasos agregatlari ishlab turibdi. Ular yordamida
2 m ln gektardan ziyod yerlar, jam i sug‘oriladigan yerlarning
53% sug‘oriladi. 27700 km dan ziyod kanallar sug‘oriladigan
yerlarni suv bilan ta’m inlab turibdi. Hozirda respublikamizda
barcha magistral va xo‘jaliklararo suv tarqatish tarm oqlari
elektrlashtirilgan va avtomat boshqarish tizim lari yo‘lga qo‘yil-
gan.
Amalda barcha qurilayotgan yoki rekonstruksiya
qilinayotgan korxonalar elektrlashtirilgan va avtom atlashtirish
vositalari bilan jihozlangan. Hozirgi yangi zam onaviy
rekonstruksiya va yangi qurilish ishlari hajm ining montaj
ishlari yuqori unum dorli ishlab chiqarish uslub va vositalarini
qoMlashni talab qiladi. Texnologik jarayonlarni avtom atlashtirish
va uning asosiy ko‘rsatkichlarini nazorat qilish vositalari,

asboblari va qurilm alarining to‘xtovsiz (ishonchli) ishlab

turishiga yuqori talablar qo‘yadi. B ajarilayotgan ishlarning
ko‘lam i, o‘lcham lari va rostlovchi ta’sirlarning aniqligi ko‘proq
qurilm alarning montaji (o‘rnatish) sifatiga bog‘liq bo‘ladi.
Qo‘llanm ada yangi montaj texnologiyalari, sohadagi prog-
ressiv yechim lar ko‘rib chiqilgan. U larning eng m uhim laridan:
yangi m ikroprotsessor texnikasiga asoslangan avtom atlashtirish
sistem alari tuzish, energetik vositalari va asboblari bo‘lgan blok-
agregatli montaj uslubini yo‘lga qo‘yish, yangi takom illashtirilgan
asboblar, energetik va texnologik vositalarni ham da optik-tolali
kabellar, fotosezgir qabul qilish vositalari bo‘lgan sistem alarni
qo‘llash, plastmassali quvurlardan keng foydalanish, elektr tar-
moqlarni to‘la him oya qilish va boshqalar.
Energomontaj, montaj ishlab chiqarish birlashm alarida elektr
va quvurli tarm oqlarning yangi montaj uslublari, pnevmokabel
va trubkalarni indikatsiyalash, kabel kesish va ulash uchun
universal pichoq, klesh va qaychilar, kabellarni m exanizatsiyali
yotqizish vositalari komplektlari, montajdan keyin bo‘yash uchun
avtom at manipulatorlar va boshqa komplektlar ishlab chiqarish va
foydalanish yo‘lga qo‘yilgan.
Energetik va texnologik vositalari ham da nazorat o‘lchov
asboblarining montaji, montaj ishlarining texnik am alga oshi-
rilishi m urakkab bo‘lgan qismi hisoblanadi. M ontajchilarning
m alakasi, zam onaviy montaj uslublari va texnologiyalarini bilishi,
takom illashgan texnik vositalar va asboblardan foydalana olish
va ko‘nikm alari obyektlarning qurilish va rekonstruksiya qilish
m uddatlari va sifatini belgilaydi.
Suv xo‘jaligi tizim larida elektrlashtirish va avtom atlashtirish
tizim larini o‘rnatish, sozlash, ta’m irlash va ishlatishda ularning
o‘ziga xos tom onlarini hisobga olish zarur. Elektrlashtirish
sistem alarining elem entlari doim o boshqarish obyekti bilan
bog‘liqlikda bo‘ladi. Texnologik jarayonlarni elektrlashtirish va

avtom atlashtirish m asalalarini to‘laligicha ochish uchun obyekt

xususiyatlarini, texnologik talablarni yaxshi o‘rganishim iz
zarur.
Respublikamiz sharoiti, geografik joylashishi, yer-iqlim sha-
roitlari suv resurslaridan tejab, unum li va sam arali foydalanishni
taqozo qiladi. Suvni tejab foydalanish gidrom eliorativ tizim larni
loyihalashtirish, qurish, montaj qilish, texnologik qurilm alarni
sozlash, ishlatish va ta’m irlashning barcha bosqichlarda asosiy
omil bo‘lib qolishi zarur. Suv taqsimoti tizim larini operativ
boshqarishni yo‘lga qo‘yish suv sarfini va taqsim otini nazorat
qilish, suv miqdorini hisobga olish, nazoratsiz suvni tashlab
yuborish holatlarini yo‘qotish im konini beradi. Telemexanika
tizim larini yo‘lga qo‘yish esa tarqoq joylashgan suv ta’minoti
tizim lari haqida barcha ma’lum otlarni nazorat qilish, boshqarish
va ko‘rsatgichlarni optimal bo‘lishini ta’minlaydi.
Mustaqil Respublikamiz xalq xo‘jaligi tarm oqlarini, shu
jum ladan qishloq va suv xo‘jaligi tarm oqlarini rivojlanish
darajasini ularni ishlab chiqarish jarayonlarida elektr energiyasi
qay darajada qo‘llanilayotganligi bilan baholash mumkin.
Qishloq va suv xo‘jaligida tobora ko‘proq elektrlashtirilgan
jihozlar va uskunalar ishlatilmoqda. Elektr uskunalar miqdori
ortib bormoqda. Ularda yuqori texnologik kompyuter texnikasi
bilan jihozlangan, zam onaviy nazorat o‘lchov asboblari va
energetik qurilm a ham da vositalari bilan ta’m inlangan elektr
uskunalar komplektlari mavjud. U larni sifatli elektr energiyasi
bilan ta’m inlash uchun yuqori ishonchli elektr ta’minot tizim i
ishlab chiqilgan. Ishlab chiqarish unumdorligi va samaradorligini
ta’m inlash uchun elektr uskunalarga sifatli elektrotexnik xizmat
ko‘rsatishni tashkil etish zarur. Hozirda qishloq va suv xo‘jaligi
elektr uskunalari, avtomatlashtirish vositalari va elektr ta’minot
tizim i ishonchliligi talab darajasida emas. Elektr energetik tizim ,
jum ladan elektr uskunalar uzluksiz, texnologik talab rejimlari

bo‘yicha ishlab turishi uchun elektr uskunalarni to‘g‘ri o‘rnatish,

ekspluatatsiyasi va ta’m irini to‘g‘ri tashkil qilish, montajchi
chilangar energoxo‘jalik xodim larini m untazam ravishda mala-
kasini oshirish va bilim larini tekshirib turish zarur.
Qishloq va suv xo‘jaligida elektr uskunalar quvvatini yan-
gilab turish, zamonaviy qurilmalarni o‘matish darajasi yetar-
li emas. Elektr uskunalarni to‘g‘ri tanlash, ularni energetik
ko‘rsatkichlarini yuqori boMishiga olib keladi. Elektr uskunalarning
ekspluatatsion ishonchliligini oshirish uchun muntazam ravishda
ularni diagnostika qilib, profilaktik texnik qarov va ta’m ir
tadbirlarini o‘tkazib turish zarur. Texnik qarov va ta’m ir ishlariga
ketgan xarajatlar yangi elektr uskuna narxida 10-100 m arta kam
bo‘lib, o‘zini qisqa vaqtda qoplaydi. Elektr uskunalarni uzluksiz
va ishonchli ishlab turishi qishloq xo‘jaligida mahsulot sifatini va
ishlab chiqarish unumdorligini oshiradi.
0 ‘quv qo‘llanm a ikki qism va o‘n bobdan iborat bo‘lib,
birinchi qismda elektrotexnik m ateriallam ing xususiyatlari,
ikkinchi qismda esa elektr uskunalar montaji ko‘rib chiqilgan.
Ushbu o‘quv qo‘llanm a respublikam izning Qishloq va suv
xo‘jaligi vazirligi tasarrufidagi kasb-hunar kollejlarining
texnika yo‘nalishlari bo‘yicha ta’lim olayotgan talabalar uchun
mo‘ljallangan bo‘lib, ularning fan dasturlari asosida yaratildi.
0 ‘quv qo‘llanm ada asosiy e’tibor qishloq va suv xo‘jaligi
sohasida tabiiy va energetik resurslardan foydalanish, mahsulotlar
tayyorlash, ularning sifat ko‘rsatkichlarini nazorat etish va qayta
ishlashning texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish tizim larida,
qishloq va suv xo‘jaligi m ashinasozligida keng qo‘llanilayotgan
analog va raqam li o‘lchash asboblari va texnikasini o‘rnatish
haqidagi ma’lumotlar keng yoritib beriladi.
0 ‘quv qo‘llanm ani ishlab chiqishdan asosiy m aqsad, bo‘lajak
energetiklarga qishloq va suv xo‘jaligi sharoitidagi turli xil
elektr uskunalarni sam arali o‘rnatish va qo‘yilgan ekspluatatsiya

masalalarini yechishda ijodiy yondoshish ko‘nikm alarini berish-

dir.
Qishloq va suv xo‘jaligi energetikasida elektrlashtirish va
avtom atlashtirishning to‘g‘ri y o ilarin i tanlab, elektr tarm oq
larini montaji va elektr uskunalardan foydalanishning samarali
usullarini ishlab chiqish, elektr qurilm alarini avariyasiz
ishlatishni ta’m inlash, elektr energiyasi sa rf miqdorini kam aytirib,
coscp miqdorini oshirish, ish m ashinalariga elektr yuritm alarni
to‘g‘ri tanlab, energosistema eng kam yuklangan vaqtlarda ulardan
unumli foydalanish va ish soatlarini to‘g‘ri rejalashtirish ham
da elektr energiya sam aradorligini oshirish masalalarini ishlab
chiqish zarur. Bundan tashqari, elektr uskunalar montaji bilan
shug‘ullanayotgan xodim larning malakasini oshirish, ularning
xavfsizligini ta’m inlash zarur.
Ishlab chiqarish unumdorligini oshirishning asosiy omillari
qishloq xo‘jalik korxonalarini zam onaviy texnik vositalar va
aslahalar bilan ta’m inlab borishdir. Bunda alohida olingan
uskunalar, kompleks blokli ishlab chiqarish texnologik qatorlari
m ashinalariga o‘tish zarur. Bundan tashqari, qishloq va suv
xo‘jaligi uchun texnik vositalar statsionar va qo‘zg‘aluvchi bo‘lib,
suyuq yoqilg‘ida, gaz, ko‘m ir va boshqa yoqilgNlarda ishlaydi.
Bizning vazifam iz ulardan eng qulay va kam xarajatlilarini ajratib
foydalanishdir. Qishloq va suv xo‘jaligining um um iy energiya
balansida harakatdagi qo‘zg‘aluvchi m ashinalar keng o‘rin olgan.
Elektr kuch qurilm alarining 8 0-90% elektr motorlar, 6 -8 %
yoritish qurilm alari bo‘lib, qishloq va suv xo‘jaligining barcha
tarm oqlarida energiya iste’molining 50% ni issiqlik energiyasi
tashkil qiladi. Energiya m anbalaridan foydalanishda ularning
zaxiralari cheksiz emas, shuning uchun kelajakda ko‘proq tabiiy
qayta tiklanuvchi energiya zaxiralaridan foydalanishni ko‘zda
tutish kerak. Quyosh, shamol, biogaz, yana chiqindi gazlar
energiyasidan tinchlik yo‘llarida ko‘proq foydalanish zarur.


Elektrom agnit maydoni m ateriyaning turi b o iib , u elektr
va m agnit maydoni ko‘rinishida namoyon b o ia d i. Har qanday
m odda yoki jism n in g elektrom agnit xususiyati o‘rganilganda
uning elektr va m agnit maydoni ta’siriga turg‘unligi yoki moyil-
ligi taqqoslanadi.
Elektrlik xususiyatiga ko‘ra elektrotexnika m ateriallarining
asosiy belgilari elektr o‘tkazuvchanlik darajasi bilan belgilanadi.
Elektr o‘tkazuvchanlik darajasi esa uzoq m uddatli o‘zgarm as
kuchlanish ta ’sirida elektrotexnika m aterialining tarkibidan oqib
o‘tuvchi tok m iqdori bilan izohlanadi.
Elektr muhofazalovchi m ateriallar ikki turga: tabiiy va
s u n ’iyga bo‘linadi. Tabiiy muhofaza m ateriallar tabiiy holda
olinib, qayta ishlash natijasida muhofazalovchi m aterialga aylan-
tirilsa, sun’iy m uhofaza materiallari kimyoviy m oddalar yoki
aralashm alardan olinib, texnik ishlov berish natijasida hosil
qilinadi va ularga dielektriklar deyiladi.