Tasdiqlayman” Qorako’l tuman 2-son kasb-hunar maktabi direktori L. Jo’rayev 2020 yil

1-ilova

O`quv fan bo’yicha o`quvchilar o`zlashtirishining

Baholash mezonlari

Nazorat shakli	Mashg’ulorda faol ishtiroketishi baho
	5 «A’lo»	4 «yaxshi»	3 «Qoniqarli»	2 «Qoniqarsiz»
Joriy nazorat
Nazariy mashg’ulot	5	4	3	2
Amaliy mashg’ulot	5	4	3	2
Oraliq nazorat	5	4	3	2
Yakuniy nazorat	5	4	3	2
Jami:	5	4	3	2

2-ilova

Baholash ko’rsatgichlari va mezonlari

Ko’rsatgichlar	Baholar
	5	4	3	2
Tayanch bilimlarni aniqlash:”Blis so’rov”usulidagi faolliklari	Savollarga to’liq javob beradi.	Саволларга нотo`лиқ жавоб беради.	Саволларга қисман жавоб беради.	Саволлларга умуман жавоб бермайди.
Bilimlarni mustahkamlash: “Muammoli vaziyat” usulida faolliklari	Masalani to’liq tahlil qilib savollarga to’liq javob beradi.	Masalani to’liq tahlil qilib savollarga to’liq javob beradi.	Masalani tahlil qilib savollarga qisman javob beradi.	Masalani tahlil qila olmaydi savollarga javob bermaydi.
Жами:	5	4	3	2

3-ilova

“Tasdiqlayman”

IChTBDO’ O.Xolliyev.

__________”___” 2020-yil




20.1.O`quv mashg’ulotining ta`lim texnologiyasi modeli

Mashg’ulot vaqti-2 soat	Talabalar soni: 25 –30 gacha
Mashg’ulot shakli va turi	Nazariy-yangi bilimlarni egallash bo`yicha o`quv mashg’uloti
O’quv mashg’ulot rejasi	1. Sinusoidal o’zgaruvchan tok zanjiri. 2. Sinusoidal o’zgaruvchan tokni tashkil etuvchi elementlarni tavsiflash berish. 3. O’zgaruvchan tokning maksimal, o’rta va effektiv qiymatlari tushuntirish.
O`quv mashg’ulotining maqsadi: O’zgarmas elektr tok zanjirida va unung elemenlari to’g’risida umumiy tushunchalarni shakllantirish.
Pedagogik vazifalar: -o’zgaruvchan tokning davri va chastotasini tushuntirish; - sinusoidal o’zgaruvchan tokni tashkil etuvchi elementlaorni tavsiflash; - o’zgaruvchan tokning boshlang’ich fazasini urganish; - o’zgaruvchan tokning maksimal, o’rta va effektiv qiymatlari tushuntirish.		O’quv faoliyatining natijalari: -o’zgaruvchan tokning davri va chastotasinbuyicha nazariy bilimlaga ega buladi; - sinusoidal o’zgaruvchan tokni tashkil etuvchi elementlaorni tavsiflay oladi; - o’zgaruvchan tokning boshlang’ich fazasini urganadi; - o’zgaruvchan tokning maksimal, o’rta va effektiv qiymatlari urganadi; 4 O’zgaruvchan tokni tavsiflovchi kattaliklarni mukammal uzlashtiradi.
O`qitish metodlari		Sinusoidal o’zgaruvchan tok zanjiri kichik ma`ruza, tushuntirish, namoyish etish, aqliy hujum, pinbord
O`quv faoliyatini tashkil etish shakllari		Frontal jamoaviy, guruhlarda ishlash
O`qitish vositalari		O’quv qo’llanma, proektor, kompyuter, kitoblar, yozuv taxtasi, bo`r
O`qiyish sharoiti		Jihozlangan xona
Qaytar aloqani usul va vositalari		Og’zaki nazorat: qaytar aloqa, savol-javob, kuzatuv

1.2 “Sinusoidal tebranishli elektron generatorlar .” mavzusi bo`yicha o`quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	Ta`lim beruvchi	Ta`lim oluvchilar
1-bosqich. Mavzuga kirish (10daq.)	1.1. O`quv fani bilan tanishtiradi.U to`g’risida umumiy tasavvurlarni beradi, mavzu doirasidagi uslubiy va tashkiliy ishlarning` hususiyatlarini ochib beradi. 1.2. Fan bo`yicha o`zlashtiriladigan mavzular bilan tanishtiradi, ularga qisqa sharh beradi. (1-ilova) Fan bo`yicha o`zlashtirilganlik darajasini baholash mezonlari va qo`rsatkichlari bilan tanishtiradi. (2-4) Asosiy adabiyotlar ro`yhati bilan tanishtiradi. 1.3. O`quv mashg’ulotining mavzusi, maqsad va o`quv faoliyati natijalari bilan tanishtiradi. 1.4. Aqliy hujum usuli (5-ilova) bilan mavzu bo`yicha avvaldan ma`lum bo`lgan tushunchalarni aytishni taklif etadi. Barcha berilgan javoblarni yozuv tahatasiga yozadi. 1.5. Bu ish o`quv mashg’uloti yakunida oxiriga etaqazilishini ma`lum qiladi.	Tinglaydilar Tinglaydilar va yozadilar Tinglaydilar va yozadilar Tushunchalarni aytadilar
2-bosqich. Asosiy (60 daq.)	2.1.Mavzuni yoritish uchun muammoli savollarni taklif etadi. -aytingchi, o’zgaruvchan tokning davri va chastotasining vazifasi nimadan iborat? - sinusoidal o’zgaruvchan tokni tashkil etuvchi elementlaorni tavsiflang? - o’zgaruvchan tokning boshlang’ich fazasini tushuntiring? - o’zgaruvchan tokning maksimal, o’rta va effektiv qiymatlari tushuntiring? Savollarga javoblarni shakllantirgandan sung mavzuga batafsil tuxtaladi. 2.2. Sinusoidal o’zgaruvchan tokni tashkil etuvchi elementlar.(1-ilova) 2.3. O’zgaruvchan tokning davri va chastotasini tugrisida tushuncha beradi. (2-ilova) 2.3. O’zgaruvchan tokning boshlang’ich fazalar siljishinini tushuntiradi. (3-ilova) 2.4. O’zgaruvchan tokning maksimal, o’rta va effektiv qiymatlari tugrisida mukammal ma’lumotlarni beradi. (4-ilova)	Savollar beradilar Har bir asosiy tushunchalarni muhoqama qiladilar, tizimlashtiradilar, yozib oladilar
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daq.)	3.1. Mavzu bo`yicha talabalarda yuzaga kelgan savollarga javob beradi, yakunlovchi xulosa qiladi. 3.2. Talabalar faoliyatini tahlil qiladi va baholaydi 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi (6-ilova).	Savollar beradilar Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Hozirgi vaqtda butun dunyoda ko’pincha o’zgaruvchan tok qo’laniladi. O’zgaruvchan tokning keng ishlatilishiga sabab shuki, uning o’zgarmas tokka nisbatan bir qancha afzaliklari bor. Birinchidan, o’zgaruvchan tokni ishlab chiqaradigan generatorlarning F.I.K. ancha katta. Ikkinchidan, o’zgaruvchan tokning kuchlanishini transformatorlar orqali o’zgartirish imkoniyati, quvvat isrofini nisbatan kamaytiradi va o’zgaruvchan tok dvigatelari tuzilishidan ancha oddiy, bo’ladi.

Yo’nalishi va kattaligi ma’lum vaqt ichida o’zgarib turuvchi tokka o’zgaruvchan tok deyiladi. Agarda uning oniy qiymati va yo’nalishi teng vaqt oralig’ida (davriy) takrorlansa, unda davriy o’zgaruvchan tok deyiladi.
Barcha ishlab chiqariladigan mahsulotlar kabi elektr energiyasini ham sifat ko’rsatkichlari bor. O’zgaruvchan tokning sinusoidaligi mana shu sifatni aniqlovchi ko’rsatkichlardan biridir.
Umuman, o’zgaruvchan tok deb faqat sinusoidal shaklda o’zgaruvchi tokni emas, balki boshqa shaklda, masalan uchburchak shaklida, o’zgaruvchi tok ham deyiladi. Bu erda faqat bu tokni kattaligi davriy ravishda o’zgarishi lozim. Hisoblash texnikasida, radio-teleapparaturalarda, arrasimon, turtburchak shaklida o’zgaruvchan toklar qo’laniladi.
O’zgaruvchan tokning oniy qiymati «i» harfi bilan belgilanadi va quyidagi formula bilan ifodalanadi.

i=I_msin(t+)

bu erda:

i_m - o’zgaruvchan tokning eng katta (amplituda) qiymati.

 - o’zgaruvchan tokning boshlang’ich fazasi.

Sinusoidal tokning to’la qaytarilish vaqti davr deyiladi va T-harfi bilan belgilanadi. Davr graduslarda yoki sekundlarda o’lchanadi.

Davrga teskari kattalik o’zgaruvchan sinusoidal tokning chastotasi deyiladi.

2-ilova

O’zgaruvchan sinusoidal tok қiymatining vaқtga boғliқlik grafigi

Chastota o’zgaruvchan tokning o’zgarish tezligini ifodolovchi kattalik bo’lib, 1 sekunddagi tebranishlar soniga barobar. Sinusoidal tokning oniy qiymati ifodasiga burchak chastota kiritilgan. Bu kattalik

chizig’i chastota orqali quyidagicha ifodalanadi:
Yuqoridagi rasmda «Flash» dasturlarda yaratilgan animastion ishda elektr zanjir va uni tavsivlovchi kattaliklarni ko’rish mumkin. Bu animastion vosita orqali o’quvchi bir fazali elektr zanjirning elementlarini bo’yicha to’liq tassavurga ega bo’ladi. Unda elektr qarshiliklar qiymatining o’zgarishini elektr tokiga ta’sirini kuzatish mumkin. Shuningdek animastiya yordamida elektr zanjirning elementlari bo’yicha to’liq ma’lumotga tasvir va ovoz vositasida ega bo’lish mumkin.

Davriy chastota amalda burchakli chastota deb yuritiladi va o’zgaro’vchan funkstiyalar vektorlarning burchak tezligini anglatadi. Ma’lumki, burchak tezligi vaqt ichida vektor burilish burchagi va shu vaqtning nisbati bilan aniqlanadi:

Ya’ni, t – vaqt ichida, vektor,  - burchakka buriladi.

Sanoat energetika chastotasi 50 Gst ga teng. Halq xo’jalikgining ba’zi bir tarmoqlarida boshqa chastotali toklar qo’laniladi va bu chastotalar sanoat chastotasidan o’zgartirgich yordamida olinadi.Yuqorida aytib o’tganimizdek, (-t+) sinosoidal kattaliklarning, ya’ni o’zgaruvchan toklarning fazasi (holati) bo’lib, bu kattalik joriy vaqt onida (paytida) sinusoidal funkstiyasining qiymatini aniqlaydi. Bu ifodada t=0 bo’lganda sino’soidal funkstiyasining kattaligining boshlang’ich faza (holati) -aniqlaydi.


Yuqoridagi rasmda «visual basic » dasturlarda yaratilgan animastion ishda nochiziqli elektr zanjir kattaliklarni ko’rish mumkin. Bu animastion vosita orqali o’quvchi bir fazali elektr zanjirning elementlarini nochiziqli elektr zanjiri bo’yicha to’liq tassavurga ega bo’ladi. Unda elektr qarshiliklar qiymatining o’zgarishini elektr tokiga ta’sirini kuzatish mumkin. Shuningdek animastiya yordamida elektr zanjirning elementlari bo’yicha to’liq ma’lumotga tasvir va ovoz vositasida ega bo’lish mumkin.

-boshlang’ich faza, yoki boshlang’ich burchak deb ataluvchi bu kattalik sinosoidal funkstiyalar ustida algebrik hisoblashlarda muhim ahamiyatga ega. Sinusoidal funkstiyalarning qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lish paytida boshlang’ich burchakni albatta nazarga olmoq kerak.

Sinusoidal funkstiyalari faza siljishi.јIkki, bir chastotali, sinusoidal funkstiyalarning boshlang’ich burchagi bir xil kattaliklarga ega bo’lsa, bu funkstiyalarning boshlang’ich fazalarining ayirmasi, fazalar siljishi deyiladi. (3.2 - rasm). Fazalar siljishi miqdor jihatidan funkstiyalarning boshlang’ich fazalarining ayirmasi bilan aniqlanadi.

Masalan, agar i₁=U_misin(t+₁), i₂=U_misin(t-₂); bo’lsa, fazalar siljishi quyidagi aniqlanadi:  = ₁ - ₂

Fazalar siljishi ikki yoki ikkidan ko’p sinusoidal funkstiyalarning o’zaro faza siljishlarining xarakterlaydi.

O’zgaruvchan toklarning (kuchlanishni, e.yu.k. va hokazolarni) oniy qiymatini odatiy elektr o’lchash asboblari (ampermetr, voltmetr) yordami bilan o’lchab bo’lmaydi, chunki o’zgaruvchan tokning qiymati sekundiga 100 marotaba, ya’ni 50 Gst chastota bilan o’zgaradi. Shuning uchun va boshqa bir qator sabablar tufayli, o’zgaruvchan toklar nazariyasida uning haqiqiy yoki ta’sir etuvchi qiymati kiritilgan.