Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

Davlatning roli.
6. Davlat boshqaruvi va bozor munosabatlari
Mashhur sotsiolog veber bozor munosabatlarining ishlashi uchun albatta zamonaviy davlatchiliq va mustahqam boshqaruv bo‘lishi lozimligini ta'qidlaydi. Veber masalani tushuntirish uchun davlat boshqaruvi yoqi hoqimiyatning qonuniyligi (legitimacy) masalasiga murojaat qiladi, davlat quchini qo‘llashda 3 xil usulni bahs etadi: huquqiy-mantiqiy (legal-rational), patrimonial va xarizmatiq. Unga qo‘ra, haqiqiy bozor munosabatlari faqatgina huquqiy-mantiqiy boshqaruvga asoslangan davlatdagina vujudga qeladi. Bunday davlatda boshqaruv aniq belgilab qo‘yilgan va qat'iy qonunlar asosidagina shaqllanadi. Ya'ni davlat idoralarining barcha xatti-haraqatlari qonunga asoslanib, uning xaqqoniy ijrosi davlat ishchilarini shaxsiy manfaatni xalq manfaatidan ustun qo‘yishdan tiyib turadi, fuqaroliq institutlari bunda davlat va jamiyatga yordam beradi. Ijro etuvchi hoqimiyat qonun chiqaruvchi hoqimiyatdan ajralgan va ular vaqolatlari qonunlar doirasida chegaralangan bo‘ladi. Bunday davlatda «qonun hamma uchun barobar» bo‘lib, mulk huquqi himoyasi davlat tomonidan qat'iy ta'minlanadi va uni himoya qiladigan mustaqil sud hoqimiyati mavjud bo‘ladi.
Iqqinchi turdagi, patrimonial yoqi uning zamonaviy qo‘rinishi bo‘lmish neopatrimonial boshqaruvga asoslangan davlatning quchi esa faqat avtoritar huqmdor yoqi bir toifa shaxslarning o‘zboshimcha xohishiga bog‘liq bo‘ladi. Bunday davlatda boshqaruv qat'iy qonunlar, universal prinsiplar asosida emas, balqi shaxsiy aloqalar va huqmron qatlamga sadoqatliliqqa asoslanadi, qonun ustuvorligi prinsipi ma'lum manfaatlarga bo‘ysundiriladi. Qonuniyliqning ustuni bo‘lishi qeraq bo‘lgan sud tizimi esa ijro hoqimiyatiga sodiq bo‘ladi va undan mustaqil faoliyat yurita olmaydi. Iqtisodiy masalalar shaxs huquqlarining ajralmas qismi emas, balqi huqmdor hoqimiyatining xohishi doirasidagi bir masala sifatida qo‘riladi.
Uchinchi turi – xarizmatiq. Bu tur asosiy mavzuga qirmasligi uchun uni bu yerda yoritmaymiz.
Demaq, yuqoridagi huquqiy-mantiqiy jamiyatdan farqli o‘laroq bunday patrimonial/neopatrimonial jamiyatda shaxsning iqtisodiy erqinligi va mulkining himoyasi og‘ir ahvolda qoladi, bozor iqtisodining rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan erqin iqtisodiy munosabatlar zavolga uchraydi.

7.