Tasdiqlayman” O`quv va tarbiya ishlari bo’yicha director o`rinbosari t f. n. O`. R. Fayziyeva “ ” 2019 yil Kafedra: 1-tibbiy biologik fanlar fan: farmakologiya m- xolinoreseptorlarga ta`sir etuvchi vositalar

(M-va N-xolinomimetiklar).

Bunday birikmalarga asetilxolin va uning hosilalari kiradi. AX xolinergik sinapslarda mediator vazifasini o’taydi. U xolin va sirka kislotasining murakkab efiri hisoblanadi. Lekin ta’siri qisqa bo’lganligidan dori sifatida qo’llanilmaydi. Farmakologiya va fiziologiyada eksperimentlarda qo’llaniladi. AX xolinoreseptorlarga to`gridan-to`gri (bevosita) qo’zg’atuvchi ta’sir etib, M-va N-xolinoreseptorlarni qo’zg’atadi, lekin M-xolinoreseptorlarni qo’zg’alishida yuzaga keladigan o’zgarishlar ustunlik qiladi, ya’ni parasimpatik nervlarni qo’zg’atgandagi o’zgarishlar yuzaga keladi: qorachiq torayadi, fontanov bo’shligi kengayadi, Shlemov kanali ochiladi, ko’zning ichidan suyuqlik oqib chiqish oshadi, ko’zning ichki bosimi pasayadi, kipriksimon mushak qisqargani uchun sinn bog’lami bo’shashadi va ko’z gavhari qabariq-shakliga kiradi. Bunda akkomadasiya spazmi vujudga kelib, yaqin jismlarni aniq ko’radi. So’lak-bezlarining faolligi oshadi, suyuq va ko’p so’lak ajraladi. Bronxlarning sekresiyasi ortib, silliq-mushaklari qisqargani uchun nafas olish qiyinlashadi. Bradikardiya, qon bosimining pasayishi va yurak o’tkazuvchanligi susayishi kuzatiladi. Me’da-ichak trakti bezlarining sekresiyasi va peristaltikasi oshadi (diariya), o’t pufagi va o’t yo’llari qisqaradi. Peshob pufagi, bachadon va to`gri ichak qisqaradi, hohishidan tashqari peshob ajralishi va defekasiya bo’lishi mumkin. AX simpatik nerv gangliyalarini ham qozg’atadi, lekin bunda kelib chiquvchi o’zgarishlar M-xolinamimetik ta’siridagi o’zgarishlar soyasida qoladi. Ko’ndalang targ’il muskullarida AX ta’sirida qo’zg’alish impulslarini o’tkazilishi ortadi.

KARBOXOLIN – bu dori AX ga o’xshaydi, lekin xolinesteraza fermenti uni gidrolizlamaydi, shuning uchun u turg’un va ta’siri davomlidir. Karboxolin M-va N-xolinoreseptorlarni baravariga qo’zg’atadi AX chaqirgan o’zgarishlar sodir bo’ladi. Tibbiyotda karbaxolin glaukomada, ichak va peshob pufagini atoniyasini bartaraf qilishda qo’llaniladi.
ANTIXOLINESTERAZ VOSITALAR

Ular AX-ni gidrolizlovchi xolinesteraza fermenti faolligini susaytirib gangliya va neyroeffektor sinapslarda AX ni to’planishiga olib keladilar. Bunda AX ning kuchli va davomli ta’siri yuzaga chiqadi, xuddi M-va N-xolinoreseptorlari qo’zg’algandek, lekin ta’sir bunda bevosita emas, balki bilvosita, ya’ni ushbu guruh preparatlari xolinoreseptorlarga o’zlari ta’sir ko’rsatmaydi.

Asetilxolinesteraza fermenti bilan hosil qiladigan birikmasining tabiatiga qarab antixolinesteraz vositalar 2 ga bo’linadi: