Tasdiqlayman” О’quv ishlari prorektori

ПО
«1-Р/е^
бунда

Ш)
щ=а + ЬО.
Қудуқ туби босимининг барқарорлашиш эгри чизиғини қайта ишлашга мисол У.17-жадвал ва У.20-расмда келтирилган.
Босимнинг эгри чизиқда барқарорлашуви босимнинг тикланиш эгри чизиғидаги сингари ташқи омиллар таъсирида бузилиши мумкин. Босимнинг эгри чизиқли барқарорлашувини бузувчи энг кенг тарқалган омил — қатламнинг майдон бўйлаб ва қалинлиги бўйича ҳар хиллигидир. Бунда айрим ҳолларда қудуқ, туби босимининг эфи
ч изиқли барқарорлашуви ҳар хил таркибли қатламларнинг батафсил тавсифини изоҳлаши мумкин.
Қатлам параметрлари майдони бўйлаб узлуксиз ўзгарганда қўйидаги конуниятларни кузатиш мумкин.

У.20- раем.Қудуқ туби босимининг
барқарорлашиш эгри чизигини
каита ишлаш.
Қатлам ўтказувчанлигини қудуқдан бошлаб чегара томон узлуксиз яхшиланиб бориши босимнинг барқарорлашиш эгри чизигида иккита тўғри чизиқли участка хосил қилади, улардан бири қудуқ туби яқинидаги зонани, иккинчиси эса қудуқдан узоқлашган зонани (~ 0,5 К_к) тавсифлайди.
230
V. 17-жадвал
Қудуқ туби босимининг барқарорлашуви эгри чизиғини қайта ишлаш

А с	А	Ркзт-Рт	СМО^6, см^3/с	Рф-Рт 0	см^3		^8 0(0
0	33 526	0	—		—	—	—
100	32 076	1450	2,80	5.18	284,0	101	2,004
200	32 004	1522	2,76	5,55	562,0	202	2,305
300	31 970	1556	2,71	5,75	839,4	309	2,490
600	31 950	1576	2,63	6,21	1640,7	624	2,795
900	31 926	1600	2,53	6,40	2413,5	955	2,930
1200	31 920	1606	2,46	6,53	3161.4	1284	3.107
1500	31 912	1614	2,42	6,74	3894,3	1606	3,206
1800	31 905	1621	2,39	6,78	4616,1	1933	3,286
2400	31 898	1628	2,35	6,95	6036,9	2571	3,410
3000	31 884	1640	2,31	7,05	7434,3	3218	3,507

Ўтказувчанликнинг қайд қилинган йўналишда узлуксиз ёмонлашиб бориши, эгри чизиқда бир нечта тўғри чизиқли участка ҳосил қилиши мумкин, уларнинг параметрлари айрим зоналар параметрларига яқин бўлади.
Қатламда ҳар хил таркибли зоналар мавжуд бўлган ҳолларда қудуқ туби босимининг барқарорлашиш эгри чизиғида босимнинг тикланиш эгри чизиғидаги сингари қонуниятлар қайд қилинади ва уларга қараб шу зоналаргача бўлган масофани аниқлаш мумкин бўлади.
Қалинлиги бўйича ҳар хил таркибли бўлган қатламларда, ўтказувчанлиги турлича бўлган қатламларни биргаликда тадқиқ этганда қудуқ туби босимининг барқарорлашув эгри чизиғини қайта ишлаш натижалари айрим қатламларнинг қатлам босими нисбатига боғлиқ бўлади. Қатлам босимлари тенг бўлган ҳолларда барқарорлашув эгри чизиғи ёрдамида қатламнинг ўтказувчанлиги аниқланади, унинг қиймати айрим қатламлар ўтказувчанлигининг йиғиндисига тенг бўлади. Қатлам босимлари турлича бўлганда келтирилган ўтказувчанлик қиймати асосан дебитга боғлиқ бўлади, агар қудуққа барча маҳсулдор қатламлардан оқим кириб келса, унинг дебити жамланган қийматига тенг бўлади.
Қудуқ туби босимининг барқарорлашишини умумий эгри чизиғидан фойдаланиб, айрим қатламлар параметрларини аниқлаш учун тадқиқот жараёнида қудуқ тубидаги ҳар бир қатламнинг газ дебитини ўлчаш керак. Сўнгра барқарорлашув эгри чизиғи ҳар бир қатлам учун стандарт методикада қайта ишланади.
231
VI. 1. Босимни ўлчашда ишлатиладиган асбоб ва аппаратлар
Гидродинамик тадқиқотлар жараёнида қудуқ оғзида, дебитни ўлчаш узелида ва қудуқ стволида турли чуқурликларда босимни ўлчаш зарурати туғилади. Қудуқ оғзидаги ва дебит ўлчаш узелидаги босимни МО ва МТИ типидаги пружинали кўрсатувчи манометр билан ўлчаш керак. Қудуқ стволидаги босим қиймати чуқурликда қайд этувчи ва масофадан ўлчайдиган манометр билан аниқланади.
VI. 1.1. Пружинали манометрлар
У1.1-расмда МО ва МТИ типидаги манометрларнинг тузилиши ва умумий кўриниши берилган. Пружина 5 сезгир элемент бўлиб ҳизмат қилади. Босим ортганида у туриланади, ричаг системаси ва тишли сектор 3 орқали стрелкани 4 тегишли бурчакка буради. Ҳисоблаш даражаланган шкала бўйича амалга оширилади. Босимни кгс/см² да қайта ҳисоблаш формула бўйича амалга оширилади:
Р = А_таш+"(Н-В_таш), (У1.1)
бунда р — ортиқча босим, кгс/см²; ./V — манометрнинг кўрсаткичлари, даража; А^, В_таш — фойдаланаётган манометрларнинг кўрсаткичларини андоза манометрга таққослаш жадвали бўйича N нинг яқин пастки қиймати, кгс/см² ва шунга тегишлича даражаланиш:
« = (А_Ю,-А_таш)/(В^-В_гаш), (У1.2)
бунда: А_юк, В_юл — манометр даражаларини андоза манометрга таққослаш жадвали бўйича N га нисбатан босимнинг юқори кли­мата, кгс/см² да ва мос равишда бўлиниш; п — манометрнинг бўлиниш қиймати.
Мисол. Манометр кўрсаткичи УУ=260,1 бўлганда босимни ҳисоблаш. Мазкур манометр учун даражалаш жадвали бўйича: В_юк= 254,0 бўлиниш; А_ш„=85 кгс/см²; ^_юл=269,2 бўлиниш; А,,,,, = 90 кгс/ см² га тенг. Бунда
п «(90-85)/(269,2-254)=0,329; р = 85+0,329(260,1-254)=87,0 кгс/см². Пружинали кўрсатувчи манометрлар­нинг техник тавсифи У1.1-жадвалда келтирилган.


МО ва МТИ типидаги манометрларнинг техник тавсифи

Курсаткичлар	МО 0.16	МО 0,25	МО 0,4	МТИ 0,6	МТИ
Ўлчамнинг юк,ори чегараси. кгс/см^:	1; 1.6; 10; 16; 160; 250	2,5; 25; 40; 400; 600	4; 6; 60; 100	1; 1,6; 6; 10; 40; 60; 160; 250; 600; 1000	2,5; 4; 16; 25; 100; 400; 1600
	20 ±3	20 ±5		20±3
температура. °С	10 + 35				-50 дан +60 гача
	250		160
Хавонинг йул куйи-ладиган нисбий намлиги, %	80 гача
Босим ўзгаришининг йул куйиладиган тезлиги, %/с	1 гача
Вазифаси	нисбатан нейтрат бўлган суюқлик ва газларнинг

Намунали манометрларни ўлчайдиган жойларга ўрнатишда қўйидаги шартларга амал қилиши керак.
Туташтирувчи штуцер қувур узаткичдаги газ оқимига перпен­дикуляр йуналтирилган бўлиши ва қувур узаткичнинг ички деворидан чиқиб турмаслиги керак.
Манометр вертикал ҳолатда ўрнатилиши керак.
Барча ўлчов асбоблари герметик бўлиши керак.
Туташтириш схемасида тегишли босимга икки вентиль назарда тутилган бўлиши керак. Биринчи вентиль — ўлчанадиган қатордан манометрни ўзиб қўйиш учун, иккинчиси — демонтаж қилиш олдидан манометрдан газни чиқариб юбориш учун ишлатилади. Манометрни қуёш нури таъсиридан мухофаза қилиш керак.
Намунали манометрларни ўлчаш жойларига улаш қўйидаги усуллардан бири билан амалга оширилади.
Бевосита ўлчаш нуқтасига улаш — агар ўлчанадиган муҳитда агрессив аралашмалар бўлмаса ва ўлчанадиган муҳитдаги ва уни қуршаган ҳаводаги температура мазкур манометр даражаланган температурадан 3°С дан кўпга фарк, қилмаса.
Юқори босим қувурчалари орқали улашда — ўлчанадиган мухит температураси намунали манометр учун йул қўйиладиган темпе­ратурадан ортиқ бўлганда.


Юқори босим қувурчалари ва тутқич орқали улашда — агар ўлчанадиган муҳитда агрессив аралашмалар мавжуд бўлса. Бундай ҳолатда схеманинг барча зарур деталлари тегишли коррозияга чидамли материалдан тайёрланиши керак.
Манометрнинг ўлчов чегараси ўлчанадиган муҳитнинг босимига боғлиқ ҳолда танланади. Намунали манометрнинг босимни ўлчаш чегараси унинг стрелкаси ўлчаш жараёнида шкаланинг учдан бир қисмининг ўртасида жойлашган бўлса яхши ҳисобланади.
Намунали манометрни тоза, соз сақлаш керак. Уни силкинишлардан ва зарбалардан эхтиёт қилиш лозим. Заводдан берилган йўриқномага мувофиқ манометрларни МОП типидаги, аниқлик класси 0,05 бўлган намунали поршенли манометрларга вақти – вақти билан таққослаб даражалаб туриш керак. Манометрни текширишнинг даврийлиги тадқиқотнинг ўзига хос томонларига, уни сақлаш ва транспортда ташиш шароитига боғлиқ манометр узлуксиз ишлаганда – ойда бир марта, дала шароитида бир маротабалик тадқиқот ўтказиш учун олиб борилганда — хафтада бир марта; алохдца мухим тадки-котларда — уларнинг ҳар бири олдидан тскширилиб турилиши керак.